Er dreigt een klimaatramp. Dat leidt tot angst en extreme acties. In Duitsland viel de politie woensdag op vijftien plaatsen binnen bij Letzte Generation. Morgen wordt in Den Haag de A 12 weer geblokkeerd.
De ondergangsgedachte bij de activistische kern doet denken aan voorbije apocalyptische tradities. Extinction Rebellion, Scientist Rebellion en Letzte Generation, zij verenigen elementen van de christelijke Eindtijd en van het marxisme. Er zijn overigens om te beginnen, twee verschillen tussen de aloude christelijke wereldondergang en de zich voltrekkende klimaatramp: a. de mens speelt nu een hoofdrol bij het ontstaan en b. de mens kan er iets tegen doen. Er is geen God in het spel die ons straft of die ons kan helpen.
Deze stellingen doen dus niets af aan de ernst van de feitelijke situatie.
Met het goeddeels verdwijnen van het kerkelijke christendom in Europa ontstaat er blijkbaar ruimte voor een nieuwe invulling van de apocalyps. De ingrediënten? 1. De wereld gaat ten onder. 2. Er is een voorhoede die de waarheid verkondigt. 3. Er zijn zondaars, die de mensheid in het verderf voeren (en zij zijn onverbeterlijk). 4. De andere mensen zijn onwetend maar zij kunnen de wereld redden door tot inzicht te komen.
Het heilige land
Tien jaar terug stond ik op de Olijfberg iets ten oosten van Jeruzalem. God zou daar staan op de dag des oordeels. Wat ik er voelde was een kleiner apocalypsje, namelijk het komende einde van Israël als joodse staat. Extinction Rebellion ziet het blijkens zijn website groter: “We stevenen af op de zesde massa-uitsterving”. Met veel goede wil zou je kunnen zeggen dat het een politieke beweging is die eisen formuleert in de richting van de overheid. Maar de uitstraling is eerder die van een opwekkingsbeweging die niets verwacht van de onverbeterlijke elite en alles van het binnenkort tot inkeer gekomen volk. Hier raakt de beweging ook aan het marxisme.
Marx
In de negentiende eeuw ontstond een niet- of half-religieuze apocalyps-achtige toekomstvisie, het marxisme. Ruw samengevat 1. Het kapitalisme is de wortel van alle kwaad. 2. De meeste mensen (het ‘volk’) zijn goed maar een minderheid (de uitbuiters) hebben de macht waardoor wij naar de afgrond glijden. 3. Wanneer de ellende zijn dieptepunt bereikt breekt de revolutie uit, de slechten worden geëlimineerd, welvaart en macht worden eerlijk verdeeld. Het ‘wetenschappelijk’ marxisme bestaat nog steeds. Het is een gesloten denksysteem waar geen speld tussen te krijgen is. Slappe aftreksels vindt men in de Nederlandse politiek bij de SP en op de linkerflanken van GroenLinks en de PvdA (de ‘markt’, de ‘grote bedrijven’).
Geen andere wereld
Aannemende dat je (zoals ik) het klimaatprobleem ziet als het grootste wereldprobleem in de komende halve eeuw, dan is via het apocalyptisch denken – zowel in de post-christelijke als in de marxistische variant – geen oplossing te vinden. De christelijk-religieuze variant biedt uitzicht op een betere wereld dan de wereld die wij kennen. Wij kunnen de zondaars bestrijden en zo de huidige wereld vervangen door de betere. Zij die de waarheid kennen brengen de rest van de mensheid tot inkeer. Maar als je niet gelooft in het bestaan van die betere wereld dan zit er niets anders op dan de politieke weg te volgen.
De gedroomde wereld komt te laat
Het bezwaar tegen het wetenschappelijk (het serieuze) marxisme is tweeledig. Het eerste bezwaar is fundamenteel: onze reële wereld kent veel complexiteiten die buiten het marxistisch denkmodel vallen. Het loopt dus fout als men op basis van dat model de onafwendbaarheid van een bepaalde toekomst gaat voorspellen. Ten tweede, een praktisch bezwaar: het leerstuk van de Verelendung (steeds bredere lagen van het volk verarmen en een steeds kleiner deel wordt almaar rijker). De snelheid van die neergang van het volk is door de marxisten na Marx zodanig genuanceerd dat het best nog wel honderdvijftig jaar zou kunnen duren vóór de verlossende revolutie uitbreekt. Wat men daar ook van vindt, het is te laat voor het klimaatprobleem.
Blijft dus over: de politieke weg. Dat is voor veel christenen-zonder-god en zeker voor marxisten-zonder-Marx moeilijk te accepteren: regeringen behartigen immers in onze ‘neoliberale’ maatschappij vooral de belangen van de ‘markt’ en de ‘grote bedrijven’. Toch, in deze zondige wereld zullen de regeringen in Den Haag, Brussel, Parijs, Washington, etc. het moeten doen. Er zijn aanwijzingen dat ook Gretha Thunberg een beetje die kant op beweegt. Hopelijk geldt dat ook voor de demonstranten die morgen de A 12 in Den Haag gaan blokkeren.
Als ik het wel heb, is ER absoluut niet marxistische getint, heel basaal is het idee : als op redelijk korte termijn een snelle en duidelijke toename ontstaat over de essenties van het klimaat/milieuprobleem,
dat dan de noodzakelijke maatschappelijke en ook politieke doorbraak zal ontstaan. Pieter
Dat is inderdaad de vraag: hebben wij v.w.b. het klimaat nog maar zo weinig tijd dat het grote publiek door dit soort acties snel ‘wakker’ moet worden gemaakt of, is er tijd voor politieke actie via partijen, verkiezingen, etc. Ik denk voorlopig en ik hoop: het laatste.
Ik kan je filosofie goed volgen en onderschrijf dat het klimaatprobleem voor de mensheid op dit moment het grootste probleem is. De politiek kan dit echter niet zonder steun van de mensen aanpakken. E.e.a. vraagt een cultuur en gedragsverandering bij mensen ten opzichte van het ontstaan van de mensheid en dat kan helaas pas gaan plaatsvinden nadat diverse klimaatrampen hebben plaatsgevonden. Daar voegt Extinction Rebellion niets aan toe maar werkt het door hun aanpak zelfs tegen de gewenste verandering
Inderdaad, de gemiddelde mens gaat reageren als hij het concreet ziet en voelt. In dictaturen ligt dat ingewikkelder.
Een raillerend en polemisch stuk, dat de zwakke kant en kanten van de gelovigen, christenen dan wel marxisten, pre- of postmodern, rechtstreeks bloot legt. Schrijver stelt de ernst van het klimaatprobleem voorop en betreurt dat het kaliber opwekkingsbeweging geen moedertje lief zal helpen. Of dit nieuwe hoop wekt op de politieke oplossing? Daar had ik wel meer ingrijpends over willen lezen, want immers, naar wij in de eerste klas van het gymnasium vernamen en lazen: tunc tua res agitur cum proximus ardet… en het gaat nu zelfs niet meer om de proximus (‘de buurman’), maar om ons zelf, in Nederland en alle omstreken.omstreken. Een Umwertung aller Werte? Een radicale politieke verlossing zonder bloedbad? De politieke arena boezemt mij amper vertrouwen in, liever lees ik een boek over hoe dat ‘vroeger’ toeging en daar sprokkel ik enig idee en hoop uit. Vooral omdat het je verdiepen in de grote historici of wakkere auteurs het denken zeldzaam kan prikkelen. Met dank aan JWS
Ik zie in Europa politiek gesproken hoopvolle dingen gebeuren. In de VS ook wel. De rest volgt als de bevolking de droogte, de hitte, etc gaat voelen. Ik zet mijn kaarten niet op opwekkingsbewegingen.
Heel goed artikel.
Getweet door mij.
Ja, het klimaatprobleem is het grootste wereldprobleem, hoewel het duidelijk mag zijn dat de meerderheid zich daar niet direct mee bezighoudt omdat de problemen van alledag dit overvleugelen.
Gaan in deze zondige wereld de regeringen in Den Haag, Brussel, Parijs, Washington, etc. dit wereldprobleem aanpakken, dan wel oplossen, zij ‘moeten’ het immers doen? Nee, geen schijn van kans.
Wat is dan het gevolg? De ramp zal zich gaan voltrekken. Eerst geleidelijk en ver van ons bed, tot het ‘vijfde dorp’ in de Gemeente Zuidplas waar ik woon door het wassende water zal worden verzwolgen!
Sorry, het is niet anders.
Ik deel wel je opvatting dat de gemiddelde mens (kiezer) niet in actie komt als er geen druk op staat. Over Europa + Angelsaksische wereld ben ik niet somber. Het hangt af van China en India …
Ik vraag me af of je niet een soort werkelijkheid creëert om die vervolgens op de hak te nemen. In alle protestacties zie ik niet zo’n eindtijdbeweging, alhoewel juist in de NRC van afgelopen week een theoloog wel de klimaatbeweging als een religie duidde, maar hij zag dat als een positieve ontwikkeling. Ik zie vooral klimaatgerichte acties die zowel publiek als politiek als doel hebben en gelukkig zijn het ook ‘bewegingen’ en niet alleen individuen die alleen met hun eigen ego bezig zijn. En de dreiging is erg m.i. en natuurlijk moet de politiek (ook) in beweging komen, het is misschien niet veel anders dan bij het ontstaan van de arbeidersbeweging of de suffragettes. Snap ook niet goed waarom je het marxisme erbij haalt. We weten hoe ‘fout’ die theorie was, maar die theorie heeft wel zijn effect gehad en in een wat moderner jasje (Pikety) zijn elementen ervan toch best relevant.
Ik zie verwachtingen rond het einde van de wereld als een onderliggende constante in moeilijke tijden. Meestal in religieuze gedaante. Het marxisme kent geen God maar wel een “wetenschappelijk” mechanisme dat onherroepelijk leidt tot het plotselinge einde van deze slechte wereld. Nb: Pikety moet ik dus toch gaan lezen.