Is de Europese integratie een “project”? Nee, Europa is geen project.
In de Nederlandse media wordt de Europese integratie sinds een jaar of twintig aangeduid als “projekt”. Als ik het mij goed herinner begon dat toen Helmut Kohl en François Mitterand hun deal sloten over de euro. Bijna standaard was in columns en artikelen een bozige ondertoon over de technocraten in Brussel. De bozige toon van Nederlanders die het niet eens zijn met het Nederlandse klimaat: “Altijd als ik jarig ben, dan regent het.” “Het “projekt” van de Europese technocraten dendert maar door!” Nederland als machteloze pion.
De later met “project” aangeduide Europese integratie bereikte de voorpagina ‘s vanaf het moment dat Jaques Delors eind jaren ’80 zijn Grote Vergezicht aan de Europese burgers bekend maakte: een steeds verder integrerende unie van staten met een eigen munt. Daarna verscheen de euro, ondanks de vele laatste waarschuwingen van de columnist Heldring in de NRC. Meer dan tien landen traden bovendien nog eens toe tot de Europese Unie. Populisten overal in de oude lidstaten begonnen te zoeken naar de uitgang uit deze bureaucratische hel. De Nederlandse media verlegden hun dédain voor de Haagse politiek (de “kloof tussen burger – politiek” bleef maar breder worden in de jaren ’80 en ‘90) naar de niet-gekozen technocraten in Brussel. Die bleven volgens de Nederlandse journalistiek maar sjorren aan “het project Europa”, alhoewel “de burger” daar steeds minder van moest hebben. Ik vraag mij al jaren af: waarom wordt de Europese eenwording (vooral) in de Nederlandse media en meestal door de anti-Europeanen een “project” genoemd?
Wereldrijken komen op en desintegreren weer. Nieuwe staatsverbanden vormen zich. Het Habsburgse Rijk, de Sowjet-Unie, enzovoort. Zoiets ontstond niet omdat de een of ander dat heeft bedacht. De geschiedenis brengt zulke grote dingen voort. Niet een individu. Ook niet een groepje samenzweerders of bureaucraten. Een heerser, een keizer, een staatsman komt vervolgens natuurlijk boven drijven. Op een hoge golf zittend en wild gebarend naar het volk op het strand en achter de duinen, lijkt het alsof de branding zijn project is. “Beuk op de kusten, gij watermassa ’s!” De integratie van Europa lijkt mij zo’n historisch proces. Over de oorzaken en achtergronden daarvan zal nog eindeloos gepubliceerd blijven worden. Je kunt er voor of er faliekant tegen zijn maar als je er niet van houdt is het zinloos om boos te worden op iemand. Op Delors, op Merkel of op anonieme “niet gekozen technocraten” in Brussel. Als Mark Rutte zegt dat hij niet houdt van Europese vergezichten dan is hij bezig met kleine, tijdgebonden binnenlandse politiek. De EU is een historische ontwikkeling en geen project. Voor de richting waarin dat proces zich zal ontwikkelen, de dood dan wel de gladiolen, is het van geen enkel belang waar een Nederlandse premier wel of niet van houdt.
“Project”, “historisch proces”: is het de moeite waard om woorden te wijden aan dat onderscheid? Ik denk het wel. Ik ben geen marxist, in elk geval niet wat het doen van uitspraken over de toekomst betreft. Maar de afgelopen zestig jaar heeft de schaalvergroting die de Europese eenwording in de kern in feite is, toch alles te maken met de schaalvergroting van vrijwel alle economische structuren in de wereld. De economische onderbouw, met dank aan de heren Marx en Engels. Die schaalvergroting was trouwens al lang gaande en de aanpassing daaraan ging in de negentiende eeuw een heel andere kant op. De nationale staten werden in de negentiende eeuw te klein voor de steeds efficiëntere industrieën. Alle Europese staten en staatjes hielden echter hun grenzen potdicht, want zonder grenzen geen staten en die waren er nog maar net. Daarom: koloniën! Go East, South and West, young man!!
Om kort te gaan, na de Tweede Wereldoorlog stortten de koloniale rijken in, terwijl de schaalvergroting maar door bleef gaan totdat wij het zelfs “globalisering” gingen noemen. Dat leidde tot een reusachtige overheveling van nationale autonomie naar “Europa”. Het verbijsterende is, anno 2012, dat verreweg de meeste mensen (kiezers) geen idee hebben hoever dat proces al gevorderd is. Als een Nederlandse politicus zegt dat er geen verdere bevoegdheden meer aan Brussel afgestaan mogen worden of zelfs dat wij uit de EU moeten stappen, dan is een onbedaarlijke lachbui de meest passende reactie. Haarlem stapt uit Nederland, zo iets.
Wees blij dat u geen Nederlandse politicus bent. U zou namelijk de hele dag moeten doen alsof u overal over gaat (waarom zou men anders op u gaan stemmen) terwijl u bijna nergens meer over gaat. Haagse politici verbergen dat en dat is begrijpelijk. Is dit overal zo? Ja. Hoewel de schijn soms anders is. Het heeft de schijn dat bijvoorbeeld de politici in Berlijn nog wel over van alles en nog wat gaan. Dat lijkt mij gezichtsbedrog: Duitsland heeft net zoveel soevereiniteit overgedragen als Malta. Maar Berlijn heeft zoveel invloed op Brussel dat het lijkt alsof in de Bundestag al die beslissingen nog op nationaal niveau worden genomen. Terwijl men niet meer doet dan de Brusselse posities van Angela Merkel en Wolfgang Schäuble van commentaar voorzien. Een Nederlandse minister die doet of Europa niet bestaat is daarom niet alleen vermakelijk, maar hij kan ook onze belangen schaden.
Een voorbeeld daarvan is minister Opstelten die van de Nederlandse politie cybercops gaat maken die in uw computer mogen rondneuzen. Als je over zijn plannen leest zou je, als je niet beter weet, denken dat ons land een eiland is, ergens in de oceaan. Helemaal soeverein. Met niemand iets te maken.
Andere keer daarover.
Jan Schnerr,
11 november 2012
(Detail Intocht Chr. in Brussel. Zwarte uitg.)