Jan W. Schnerr, 19 november 2018

De Franse president Macron maakte vandaag in de Duitse Bondsdag duidelijk dat de soevereiniteit van Europa een kernthema voor de komende jaren moet zijn. Zijn tweede punt: de verantwoordelijkheid van ons werelddeel, of anders gezegd, de ‘missie’ van Europa behoort te zijn “de wereld op een vreedzame koers te brengen”. Als derde hoofdthema en iets meer op politiek-bestuurlijk niveau bracht hij weer de noodzaak van een Europees leger naar voren. Bondskanselier Merkel was een tikkeltje terughoudender, een Europees leger ja, maar “langfristig”, toch sloot zij zich aan bij het bouwwerk dat Macron in de steigers zette. Dat is naar Franse traditie een logisch bouwwerk.

Europese soevereiniteit

In 1945 verloor West-Europa grotendeels zijn soevereiniteit, aan de Verenigde Staten. Die werd sindsdien kruipenderwijs voor een deel teruggehaald. De Europese eenwording, tot de val van de Sowjet-Unie welwillend neutraal door Washington bejegend en daarna met toenemende argwaan gevolgd, werd het voertuig voor de grote verzameling Europese staatjes en staten op de lange weg naar Europese zelfstandigheid. Het presidentsschap van Donald Trump maakte voor grote delen van de bevolking en Europese media duidelijk hoe lang de weg nog is naar soevereiniteit en ook dat er geen weg terug meer is.

Een Europees narratief

Een narratief ‘de wereld op vreedzame koers brengen …’ is nodig. De formulering van Macron sluit aan bij waarden als gelijkwaardigheid, rechtstatelijkheid en internationaal recht, individuele vrijheid en democratie die in een proces van vele eeuwen Europese geschiedenis hier vaste grond hebben gekregen. Met vallen (30-jarige oorlog, Restauratie, 1^e en 2^e Wereldoorlog) en opstaan (Franse revolutie, 19^e–eeuwse burgerlijke democratieën, Europese eenwording). De voorzet van de Franse president sluit ook aan bij het belang dat Europa in de driehoek VS-China-Europese Unie heeft bij internationaal recht, internationale samenwerking en politieke (niet-militaire) beslechting van geschillen.

Een leger

De derde pijler van het bouwwerk is natuurlijk minder abstract-visionair. Maar het is de brug naar de harde politieke realiteit en zorgt dat de twee andere pijlers niet op drijfzand blijven staan. Zonder militaire capaciteit geen soevereiniteit. Zonder deze constatering uit de wereld van de ‘realpolitik’ geen geloofwaardig Europees narratief volgens welk ons werelddeel “de wereld op een vreedzame koers moet brengen”. Daarvoor is een leger (en een defensieindustrie) nodig, zij het niet zo opgeblazen als dat van de VS is en naar verwachting dat van China zal worden. En zelfs dan blijft het politieke lucht als niet het hierboven aangeduide harde belang van Europa achter zo’n mooi narratief zit.

Hoe lang?

Het zal nog wel twintig jaar duren vóór Europa soeverein beslist over zijn externe relaties met landen als Rusland, Iran en Israël en over zijn interne digitale wereld. Die tijd zal ook minstens nodig zijn voor de opbouw van een Europese militaire capaciteit. Het narratief zal zich hopelijk ontwikkelen zoals Macron zich dat ongeveer voorstelt.