(inleiding toegevoegd op 20 februari 2017) Heinrich August Winkler, Duits historicus (Humbold-universiteit Berlijn) in de NRC van 20 febr. 2017: ‘Het presidentsschap van Donald Trump is “een breuk in de geschiedenis van het Westen. Waarschijnlijk is het de diepste breuk sinds 1945, zo niet sinds 1917.”
Jan W. Schnerr, 19 november 2016:
Berlijn het nieuwe New York?
Joris Luyendijk is een originele journalist. Kort geleden schreef hij over Trump en wat dat voor Europa kan betekenen: (https://www.nrc.nl/nieuws/2016/11/11/met-trump-aan-de-macht-is-berlijn-het-nieuwe-new-york-5242532-a1531391). Luyendijk heeft een neus heeft voor de dingen die zich schuilhouden achter het gangbare ‘framework’, het kader waarbinnen veel media hun berichtgeving plaatsen. “Berlijn is het nieuwe New York”, schreef Luyendijk.
Wat is het ‘framework’ waardoorheen de brave krantenlezer geacht wordt naar Donald Trump te kijken? 1. Er is een wereldorde en die wordt gegarandeerd door de Verenigde Staten. 2. Die wereldorde is – los van een aantal vervelende incidenten (Irak en zo) – basaal goed: stabiliteit en het verdedigen van individuele menselijke waarden vormen de kern. 3. De Amerikaanse buitenlandstrategie wordt voornamelijk bepaald door één persoon, namelijk de president. 4. De strategische belangen van de Verenigde Stanen en de Europese landen lopen parallel. 5. Europa is zwak en verdeeld en dat blijft zo en zal dus nooit een eigen strategie op het wereldtoneel formuleren. Ons Europeanen staat nu dus weinig anders te doen dan gespannen afwachten wat de nieuwe president in Washington gaat doen.
Angelsaksische vrienden?
Transatlantische waardengemeenschap
De hierboven genoemde wereldorde wordt meestal aangeduid als de ’transatlantische waardengemeenschap’. Of, iets concreter als het ’transatlantisch bondgenootschap’. Ook wel recht-voor-z’n-raap: ‘de Navo als stabiliteits anker’. De noodzaak die waardengemeenschap te verdedigen is voor de redactie van de NRC – en voor vrijwel alle mainstream media, vooral in Noord-West Europa en sinds enige tijd ook bij de ex-communistische elite in Midden-Europa – uitgangspunt. In Nederland komt die ‘waardengemeenschap’ zelfs om de hoek kijken bij de ‘fundamentele’ vraag, of het circa honderd Nederlandse vrouwen verboden moet worden om een boerka te dragen.
Mijn stelling is: Het concept van de transatlantische belangengemeenschap – ontwikkeld door de naoorlogse Europese elite en vanzelfsprekend gesteund door de internationaal georiënteerde denktanks in de VS – belemmert het zicht op de politieke eenwording van Europa als een historische ontwikkeling met dieperliggende oorzaken. Dit Europa is niet een “project van neo-liberale technocraten”. Of die historische ontwikkeling ons nu blij maakt en of dat langzaam integrerende Europa nu een goede of juist een slechte ontwikkeling is: de basale beweging is in elk geval geen ‘vanuit de achterkamers van de macht’ gestuurde ontwikkeling.
Wat Luyendijk in zijn artikel doet is opmerkelijk. Ik geef de laatste alinea van zijn stuk: ‘Lang was Amerika het baken, de morele leider van het democratische Westen en levend bewijs dat democratie het beste systeem is ter wereld. Die tijd is met Trumps verkiezing voorbij – hopelijk voorlopig. Voor nu is Berlijn het nieuwe New York‘. “Hopelijk voorlopig”: Luyendijk blijft voorzichtig. Zelf ben ik geneigd – kijkend naar onze Grote Bondgenoot – om niet Trump tot de maat van alle dingen te maken maar te kijken naar de veenbrand die in de VS kennelijk gaande is onder het zichtbare oppervlak van media en allerlei hotemetoten in Washington en New York. En tot de categerie hotemetoten behoort ook de bende die Trump nu het Witte Huis binnenhaalt. Stel dat Trump straks over vier jaar afgeserveerd wordt, struikelend over allerlei idiote opmerkingen over vrouwen, stiekem zaken doend met Goldman Sachs en ruzie makend met Angela Merkel, is dan de verwijdering tussen Amerika en Europa weer voorbij? Ik geloof er niets van. De pogingen in de afgelopen weken, om vooral de overeenkomsten te analyseren tussen enerzijds de Trump-stemmers en anderzijds de anti-EU populisten hier bij ons hebben maar betrekkelijke waarde. Het blijft uitgaan van de gedachte dat Europa en de VS binnen de ‘waardengemeenschap’ samen een ontwikkeling doormaken.
Echt opmerkelijk vind ik daarom Luyendijks opmerking over Duitsland. Tot nu toe werden de intra-Europese verhoudingen gezien als een destructief probleem: moeder Merkel moet een iets te grote klas van 27 onhandelbare kinderen in het gareel houden. Alleen als de bovenmeester (Washington) zijn hoofd om de hoek steekt dan houden de brutaalsten even op met propjes gooien. Europa staat in de media vooral voor ruzie. Een van de kinderen liep onlangs zelfs gewoon de klas uit: ‘Brexit’.
‘Bekijk Europa eens vanuit Europa’
Luyendijk stelt nu in feite een andere gezichtshoek voor. Bekijk dit geleidelijk steeds verder integrerende continent Europa eens vanuit Europa. Bekijk het eens als een geheel dat bezig is gemeenschappelijke onderlinge belangen te formuleren en om te zetten in meer zelfstandige (machts)politiek. Een proces dat zich in eerste instantie in achterkamers afspeelt. Kijk eens naar Duitsland als het politiek stabiele, economisch ijzersterke, relatief ‘weltoffene’, grote, centraal-Europese land dat mogelijk in staat is de koers aan te geven in het mijnenveld dat voor ons ligt: het Midden-Oosten (dicht bij Europa, ver van de VS), Rusland (idem), de macht van de Amerikaanse tech-sector, de honderd miljoen jonge Afrikanen die naar Europa willen (Amerika is te ver), het Israëlische atoomwapen (reikwijdte niet voldoende om New York te halen), de pogingen van de Amerikanen om macht te verkrijgen over de Europese financiële sector. Maar nu gebruik ik Luyendijks artikel als kapstok voor mijn eigen opvattingen en speculaties.