Het is lang geleden dat wij, althans ik, op de fiets door de stad reed en bedacht dat ik misschien nog wel een kernoorlog zou meemaken. Kleine atoombommen, zogenaamde tactische kernwapens, maar toch. Op 20 april verscheen in de NRC een column van Luuk van Middelaar onder de titel ‘Deze oorlog kan nog jarenlang woeden’. De schok van de oorlog in Oekraïne zegt van Middelaar, is nog niet echt voorbij toch begint iets van gewenning op te komen. Bij hem, een van de weinige strategische denkers in onze media leidt dat meteen tot de vraag of zich al een eindpunt van de oorlog begint af te tekenen. Dezelfde vraag kom je tegen in de uitstekende podcasts van Arend Jan Boekestijn en Rob de Wijk op de zender BNR. Twijfel ook of het wenselijke scenario, Rusland terug achter de eigen grenzen, überhaupt haalbaar is zonder dat in reactie daarop de Russische tactische kernwapens tevoorschijn komen.
Oekraïne krijgt op dit moment zeer zware wapens. Er is een spectaculaire luchtbrug vanuit de VS geholpen door andere Angelsaksische landen. Geleidelijk druppelt meer informatie naar buiten. Angelsaksische media zitten op de eerste rij en zij bepalen de kleur van de berichtgeving naar het publiek. Financial Times, New York Times, zij hebben uitstekende bronnen in Washington en Londen maar wie precies de zegslieden zijn is het geheim van de redacties. Onder leiding van de VS werd in februari op hetzelfde moment dat de aanval op Oekraïne vaststond gezegd: “Wij, de NAVO, doen niet mee aan deze oorlog”. De Europese media vatten dat op als een zekere geruststelling, wij hoefden niet bang te zijn voor escalatie. De weken daarna kwamen er toch een paar kritische stemmen die zich afvroegen of dit niet een cadeautje voor Rusland was. Zeker toen de NAVO hardnekkig (maar consequent gezien die eerdere uitspraak) bleef weigeren om het Oekraïnse verzet luchtsteun te geven.
Wat wij zien is een oorlog op Europees grondgebied die danig aan het escaleren is en waarbij de NAVO (waarbinnen Europese landen niet veel te zeggen hebben en de VS zeer veel) geen partij is. Deskundigen achten de kans dat Rusland kernraketten inzet die het Amerikaanse continent kunnen bereiken tot nu toe zeer klein. Ook Engeland maakt zich nog geen zorgen. In Duitsland begint een felle discussie te ontstaan. Macron zwijgt, hij moet vandaag (24/04) eerst herkozen worden. Anders ligt dat met de kleinere, tactische kernwapens (er zijn er waarmee je ‘uitsluitend’ een vliegveld vernietigt). Bondskanselier Scholz vreest die escalatie. Zijn aarzeling om zeer zware wapens via Europa naar Oekraïne te brengen motiveert hij met zo ongeveer het laatste argument dat in stelling kan worden gebracht: de Duitse grondwet en de eed die hij daarop heeft gezworen verplicht hem om de veiligheid van het Duitse volk te bewaken.
Anders gezegd: de VS, Engeland en Canada voeren dermate veel en zulke zware wapens aan over Europees grondgebied, vooral via Polen, dat militaire analisten nu speculeren over een nederlaag van het Russische leger. In militair opzicht is het “de Navo doet niet mee” inmiddels niet meer relevant. Europa doet militair mee, al dan niet vrijwillig en holt ook achter de verdergaande Amerikaanse en Britse sancties aan die het gevaar in zich dragen van een economische crisis op het Europa continent. Ook hier remt Scholz af. Maar Scholz zal volgens de Frankfurter Allgemeine voor de Amerikaanse druk bezwijken en door de knieën gaan. Hoe dat ook zij er kan een situatie ontstaan waardoor de politieke top in het Kremlin, bij de FSB en van het Russische leger in existentiële problemen komt. De Amerikaanse minister Austin heeft verklaard dat er geen contact meer is met het Kremlin: “de telefoon wordt niet meer opgenomen”. Dat is in strijd met afspraken die decennia geleden gemaakt zijn met het oog op crises die tot inzet van nucleaire wapens zouden kunnen leiden. Angelsaksische media melden dat ”de VS niet bang zijn voor de nucleaire dreiging”. De precieze bron, wat er exact gezegd is en op basis waarvan die conclusie getrokken wordt zijn niet bekend.
Wat is het strategische doel van de VS? Een snel staakt-het-vuren? Of doorgaan met vechten, een oorlog met voorlopig geen einde? Verschillende deskundigen noemden dit de laatste weken als het meest negatieve scenario. Vast staat dat een Russisch succes rampzalig is voor Biden. Hij gaat nu voluit. Een Russische nederlaag die zo aanzienlijk is dat hij voor het Russische publiek niet verborgen kan blijven is rampzalig voor de machtskliek in Rusland. En Selensky? Heeft hij nog redenen om te onderhandelen? Selensky is de-man-van-Washington. Hij acteert als held en is het misschien ook. “Geworden”, want enkele jaren geleden werd hij naar voren geschoven door een corrupte Oekraïnse oligarch. Bij een staakt-het- vuren worden wederzijds concessies gedaan. Daarbij kan zijn positie in discussie komen.
Opvallend is een hoofdredactioneel commentaar in de NRC van gisteren. Een paar citaten. “Rusland is voor Berlijn vele malen dichterbij dan de bondgenoot in het verre Washington.” “Maar toen Moskou afgelopen week dreigde met ‘onvoorzienbare gevolgen’ die de nieuwste Amerikaanse wapenleveranties kunnen hebben, werd dat door de Amerikanen gezien als een bevestiging van het feit dat dat hun wapens kennelijk effectief zijn.” Een luchtige reactie dus. “Dit is een echte oorlog op anderhalf uur vliegen van Nederland.” “(…) van het grootste belang dat de NAVO en de EU, met hun onderscheiden taken en verantwoordelijkheden, verenigd blijven optreden.” Mooi maar ik geloof niet dat het NAVO-hoofdkwartier op dit moment het centrum van besluitvorming is. Van Middelaar citeert von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie: “(…) moeten we ons erop voorbereiden, dat de oorlog in het ergste geval nog maanden en jaren kan duren.”