Europa loopt voor
Europa is hard bezig met zijn project om de klimaatramp af te wenden (het “Fit for 55”-pakket). Het begint erop te lijken dat zelfs de enorme stoorzender die de oorlog in de Oekraïne vormt geen blijvende invloed zal hebben op de koers van dit gigantische en zeer complexe project. Het is relevant om de concreetheid en de consistentie van het klimaatbeleid van de EU te leggen naast het beleid en/of de beloftes die zijn gedaan door de VS, China en India. Het gaat met die drie immers om het machtigste land ter wereld (VS) met de meeste hefbomen om andere landen onder druk te zetten en de twee landen met de grootste bevolkingsomvang (China, India). De concrete plannen van de Europese Unie steken gunstig af tegen het glibberige nietsdoen van India, de nog niet duidelijke koers van Peking en tegen de plannen van de Amerikaanse regering. Het is onzeker of die Amerikaanse voornemens standhouden tegen een eventuele republikeinse verkiezingsoverwinning in 2024. Dat is pijnlijk want voor het klimaat zal doorslaggevend zijn wat de drie reuzen gaan doen.
Europa als laboratorium?
De beeldvorming bij het grote publiek in Europa zelf is een andere. De Europese milieuactivisten zijn wereldwijd de meest actieve. Demonstraties en rechtszaken zijn aan de orde van de dag, vooral in Europese steden. De uitstraling daarvan is: ‘de politiek’ (zonder onderscheid naar Europa, India, enzovoort) is lamlendig, weigert om de urgentie van het probleem te zien. Maar helaas of niet, Europa is zoals gezegd niet het centrum van de wereld, in termen van bevolking, militaire macht of economische groei. Dit, gecombineerd met het onvermogen om de potentie van de Europese klimaatplannen naar waarde te schatten leidt tot misvattingen over de mogelijke rol van Europa bij het afwenden van een wereldwijde klimaatramp. Aan de ene kant zal Europa in de komende dertig jaar naar alle waarschijnlijkheid dus de juniorpartner zijn van de drie grote machten, om de genoemde redenen. Aan de andere kant, het goede nieuws, is Europa hard op weg om een ‘laboratorium’ te worden waar op megaschaal wordt getest hoe een effectief klimaatbeleid eruit moet zien. Kan Europa die rol spelen?
Drie voorwaarden
Een absolute voorwaarde is dat de heersende politieke krachten binnen de VS, China en India door druk van binnenuit worden gedwongen tot een stringent klimaatbeleid. Dus doordat de eigen bevolking de pijn gaat voelen van klimaatverandering. De tweede voorwaarde om Europa zijn laboratoriumrol te kunnen laten vervullen is dat het via de macht die het wel heeft, namelijk handelsmacht, andere landen onder druk zet om elementen van zijn klimaatbeleid over te nemen. Bijvoorbeeld: Een land dat wil exporteren naar de Europese Unie moet zich op enigerlei wijze conformeren aan het emissiehandelssysteem. Daar wordt hard aan gewerkt, in Brussel slaagde de Commissie er onlangs in om binnen de Europese Raad de handen op elkaar te krijgen voor het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM), ofwel: koolstofgrenscorrectie. Dat is de aanzet voor een systeem van importheffingen waardoor handelsrelaties met Europa worden gekoppeld aan het emissiehandelssysteem. En langs die weg aan het Europese klimaatbeleid.
De klimaatpijn in China, India, VS
Terug naar de eerste voorwaarde, waar wordt ‘klimaatpijn’ geleden? Wie kennisneemt van een recent klimaatrapport van het ratingbureau S&P Global Ratings (Sustainable 2022, zie o.a. blz. 41 en 75) ziet dat Europese bedrijven vooroplopen als het gaat om het anticiperen op de noodzaak van productie met minder uitstoot. Dat is een uitstekende ontwikkeling, maar het leidt elders hooguit in de toekomst tot ‘klimaatpijn’ namelijk als bedrijven uit China, etc. moeten concurreren met Europese bedrijven die eerder geanticipeerd hebben. Veel spectaculairder is wat dit betreft de grafiek die de FAZ onlangs (3 mei j.l.) maakte op basis van een S&P-vergelijking van de klimaatschade voor de welvaart, per werelddeel.
Het eerste dat opvalt is dat Europa – het werelddeel met het verst voortgeschreden klimaatbeleid – volgens deze inschatting economisch het minst getroffen zou worden door de klimaatveranderingen. China en India behoren tot de in de toekomst zwaar respectievelijk zeer zwaar getroffen gebieden. Dat geeft steun aan het vermoeden dat daar de heersende machten rekening moeten houden met afnemende legitimiteit bij falend klimaatbeleid (zeker in China zwaarwegend).
Overigens moeten wij hopen dat de VS in de komende jaren bereid zijn om klimaatbeleid buiten de confrontatiepolitiek met China te houden. Zou namelijk het enthousiasme waarmee in Washington nu over de ‘vernietiging van de Russische economie’ wordt gesproken, een voorloper zijn van de komende confrontatie met China, dan is de kans kleiner dat de Chinese communistische partij een klimaatvriendelijk beleid tot prioriteit zal maken. De meeste economen verwachten geen economische winst voor de VS van een harde confrontatiepolitiek, maar er valt wel electorale winst mee te behalen.
Conclusie
Het blijkt dat de economische gevolgen van de klimaatramp zeer ongelijk over de continenten zijn verdeeld. Dat hangt natuurlijk nauw samen met een ongelijke verdeling van fysische gevolgen (hitte, droogte o.a.), geografische factoren (wel/geen natuurlijke kustverdediging) en de economische structuur (onvoldoende aanpassingsvermogen). Ronduit rampzalig ziet de situatie eruit in Zuid-Azië, waaronder India. Uit de FAZ-grafiek blijkt dat de landen die zich het minst inzetten voor een wereldwijde aanpak van milieubeleid – in oplopende volgorde van nalatigheid: VS, China, India – het zwaarst getroffen zullen worden door de gevolgen daarvan. Hierbij moet men bedenken dat voor het meest recente IPCC-rapport (AR6) voor het eerst mogelijk was met supercomputers en betere (vooral Europese) satellietwaarneming extreem complexe klimaatmodellen te presenteren die detailleren naar (nu: 50) wereldregio’s. Voor wie, zoals ik, niet gelooft dat China en zeker India zonder zware druk tot effectief klimaatbeleid zullen overgaan, bevat de FAZ-grafiek een ‘vreemd geluk’.