Met knuppels en waterkanonnen verdreef de politie een grote groep Friezen van het Zaailand, op vrijdag 16 november 1951. Ik lees het nu pas hoewel van Wad tot Stad er al op 2 november jongstleden over schreef. Een vriend van mij wiens ouders een soort stille verontwaardiging op hem hebben overgedragen over die gebeurtenissen – zij woonden in het epicentrum van de Friese onrust – probeerde tevergeefs de volle draagwijdte daarvan aan mij duidelijk te maken. Dat lukte maar moeilijk omdat het rotsachtige landschap in Cappadocië waar wij op dat moment doorheen liepen al alle aandacht opeiste. Die rotsen waren zo bizar dat mijn hersens moesten vechten tegen de gedachte dat wij, wekenlang afgesneden van het wereldnieuws, ongevraagd in een metaversum van Facebook verzeild waren geraakt.
De geschiedenis bestaat uit een oneindig aantal metaversumpjes. Één daarvan speelt zich af voor het gerechtsgebouw in Leeuwarden op die bewuste vrijdag in 1951: ‘Kneppelfreed’ ofwel knuppelvrijdag. ‘Kneppelfreed wordt wel beschouwd als een van de eerste naoorlogse rellen en als een voorbode van de jaren zestig.’ Het ging erom ‘de taalbarrière als sociale scheiding te doorbreken, dit tegen de wil van bepaalde mensen in hogere posities’. Er wordt hoog opgegeven van internet maar wat is een mens zonder van Stad tot Wad? Dat van die metaversumpjes is overigens niets nieuws. Het is altijd zo geweest, iedereen had het kunnen opschrijven. Al die grote en kleine geschiedenissen zijn voorbij, wij waren er geen getuigen van, waren er niet bij.
De ruwe geschiedenis bestaat uit beelden die vaak bij toeval tot in het heden zijn overgeleverd. Napoleon op 11 mei 1811 bijvoorbeeld: op een schilderij laat de keizer zijn eigen zoon inenten. Tegen pokken. In het bijzijn van het hof. Hij vond het nodig daarmee (ook voor het volk) te demonstreren hoe groot de voordelen van zo’n injectie zijn. Facebook (dat al een tijdje ‘Meta’ blijkt te heten) bedacht er een dimensie bij: ieder mens krijgt zijn eigen metaversum. Strikt genomen is dat ook niets nieuws, ieder van ons had al de mogelijkheid om rond dat verhaal van Napoleon iets te bedenken. Context bijvoorbeeld. Als je daar heel goed in was werd je hoogleraar geschiedenis. Heeft Zuckerberg (spreek uit: Tzukkeburk) succes dan zal hij zijn algoritmes de grenzen laten bepalen van onze verbeeldingskracht. Ik maak mij daar geen zorgen over, wij hebben van Stad tot Wad.
Wat zou de historische context van Kneppelfreed kunnen zijn? Waarschijnlijk dat het de doorbraak was van de erkenning van het Fries als zelfstandige taal en van de Friezen als een gemeenschap met een min of meer eigen identiteit binnen het overkoepelende verhaal van de ‘Hollandse stam’. Zou Kneppelfreed in een grotere context kunnen passen, bijvoorbeeld in het nu overal om zich heen grijpende gedoe over identiteit? Ik weet het niet. Ik wacht de volgende stap van Tzukkeburk af alvorens mijn oordeel aan de eeuwigheid van het internet toe te vertrouwen.
Jan Willem Schnerr, Sint Jacobiparochie, 1 december 2021