“Fremdschämen”?
Het wordt hoog tijd om onze Duitse woordenschat te activeren. Europa wordt namelijk ‘Duitser’, als gevolg van de eurocrisis. Althans, zo lezen wij in de krant, in Nederland en wij lezen het ook in vakantielanden. Wij waren deze zomer in Italië en in (of op?) IJsland (wij onderhouden graag het contact met onze debiteuren).

In Italië schrijven de kranten over een nieuwe Teutoonse aanval op la dolce vita. Die loopt via Angela Merkel en de Europese Centrale Bank. Die eisen hervormingen van Rome. Het aantal ambtenaren moet met honderdduizenden naar beneden en de rechters zullen eenvoudige civiele zaken niet meer in gemiddeld twaalf jaar moeten afdoen maar binnen drie of vier jaar. Da ’s heel kras! De mediterrane cultuur wordt hier in het hart geraakt!

Fremdschämen is dat je je in vreemde landen schaamt voor je eigen land of je landgenoten. Ik was vaak in vreemde landen want ik heb een beetje last van “Fernweh”. Fremdschämen was onder Nederlanders altijd een zaak van de opkomende middenklasse, die genoten had op een Franse camping “vooral omdat er bijna geen Nederlanders waren”. Het nieuwe Fremdschämen gebeurt in stilte. Gewoon thuis. Je leest de kranten, je dwaalt rond op hun nieuwssites, werpt een blik op een tv-interview in verband met de verkiezingen of je zoekt via de autoradio vrijwel zonder hoop naar een politicus die beschikt over het begin van een interessante visie op Europa. Diederik Samson maakte al voorzichtig een beginnetje tijdens de verkiezingsstrijd deze zomer. Maar hij zal alleen op langere termijn slagen. Als zijn achterban en de media hem niet voor die tijd laten vallen wegens gebrek aan populisme.

Daar zit een groot probleem: een Nederlandse politicus die een visie op Europa wil uitventen is vanaf dat moment zeer eenzaam. Hij moet af en toe een moeilijk woord gebruiken. “Soevereiniteit” bijvoorbeeld. Hij zal soms meer dan twee zinnen nodig hebben. Hij zal zeggen dat Nederland buiten Europa geen vrienden meer heeft, dat wij geen deuk meer in een pakje boter kunnen slaan. Dat zijn geen prettige dingen voor de mensen thuis. Zeker niet als je de enige bent die dat zegt.
Maar het moeilijkste van alles is dit: hij zal het volk moeten verklappen dat “wij, wij Haagse politici, niets meer te zeggen hebben over vrijwel alle zaken die voor u, kiezer van belang zijn”. Dat zal hem tot een “lonely wolf” maken. En misschien wel tot de risee van de media: als je niets te zeggen hebt, wat zit je daar dan te doen, daar in Den Haag?

Samson heeft een goede keus gemaakt met Frans Timmermans op Buitenlandse Zaken. De man heeft visie. En Europese ervaring. Hij is van Roda JC, maar (of: dus) hij is geen Randstedelijke provinciaal. In gesprekken binnenskamers kreeg ik de indruk dat hij zeer goed op de hoogte is, bijvoorbeeld van de problemen die Europa heeft of kan gaan krijgen in het Midden-Oosten. Zijn probleem wordt het probleem dat elke Nederlandse politicus met visie krijgt: zie hierboven. Hoe komt hij daaruit? Je kunt proberen je visie te verbergen achter een technocratische benadering en presentatie. Timmermans lijkt mij daarvoor te ambitieus.

Waarom heeft de politieke elite van Nederland zestig jaar gezwegen over Europa? Waarom staan ministers hier met hun rug naar het echte toneel? Zodat zij in Brussel overkomen als gemeentebestuurders die de wereld nog een laatste keer waarschuwen en zij met hun optreden bij ons hier thuis aanleiding geven tot het nieuwe Fremdschämen.
Hier is een verklaring voor.
Daar kom ik op terug.

Jan Schnerr
9 november 2012