Waar zijn de Nederlandse katholieken? Eerst treedt er een paus af, voor het eerst in 800 jaar of daaromtrent. Waarom? Wat is er precies aan de hand? Niets gehoord van katholieke “opinion leaders”. Daarna het gespannen afwachten of er al witte rook komt uit de kachel van de romeinse Curie. Geen commentaar van progressieve bisschoppen of van in “werkgemeenschappen” levende kritische katholieken. Ik moest mijn toevlucht zoeken in een Duitse krant om bijvoorbeeld een analyse te lezen van de rol achter de schermen van kardinaal Bertone. De Raspoetin van het Vatikaan. De man heeft een prachtige kop, helemaal passend bij die rol en bij zijn CV: de briljante en spijkerharde vijfde zoon van een boer uit Piemonte (mooie kazen en uitstekende wijn). Hij klom op als lid van de orde van Salesianen van Don Bosco. Dat klinkt als opstaan om half vijf zonder vloerverwarming.
De eerste keer dat ik de Sint Pieter in Rome bezocht was met vier andere jongens. We waren rond de twintig. Een ervan met wie ik destijds een band had, was weggelopen van een priesteropleiding (men had zijn clandestiene platenspeler afgenomen) waar zijn ouders hem naar toe hadden gestuurd. Als niet-gelovig opgevoede, liberale stadsjongen hoorde ik de meest ongelofelijke dingen van hem. Hij was inmiddels van zijn geloof afgevallen en dat niet alleen. Vanaf het moment van vertrek uit Nederland tot voorbij Zuid-Italië fantaseerde hij, onderuit gezakt op de achterbank van ons Volkswagenbusje de meest scabreuze verhalen over Jezus en Maria. En niet zonder talent. Hij had humor, een uitstekende bijbelkennis en een onuitputtelijke fantasie wat nog geaccentueerd werd door het feit dat hij steeds bij zijn onderwerp bleef: Jezus en Maria. Tot in Zwitserland heb ik bijna permanent zitten lachen hoewel er soms ook een bittere ondertoon hoorbaar was. Van daar was het nog anderhalve dag naar Rome.
Hij was in geen monument, ruïne of bijzondere kerk geïnteresseerd maar wilde wel naar de Sint Pieter. Ik vergezelde hem. Wij dwaalden door het oneindig grote gebouw met zijn plafond zo hoog als de katholieke hemel en raakten elkaar kwijt. Even later vond ik hem terug, voor een Mariabeeld. Misschien was het wel de beroemde Piëta. Tussen anoniem voort schuifelende devote toeristen en zedige nonnetjes zat hij geknield op de grond. Wij hebben er geen woord over gewisseld. Ten zuiden van Rome op weg naar Tunesië begon het weer: christelijke pornografie. In Tunis, in een grote straat met regeringsgebouwen waar nu gedemonstreerd wordt, hebben wij een gesprek gehad. In Marokko hebben wij afscheid van elkaar genomen. Wat mij blijvend voor hem innam was dat hij tijdens de reis door de Algerijnse woestijn (tot 50 graden Celsius) zijn legerjas niet uittrok. En dat hij vanaf zijn studentenkamertje in Amsterdam geregeld verzoeken tot Radio Tirana had gericht om Nederlandstalige plaatjes te draaien (“Kameraden, in het kader van de strijd tegen het tot ondergang gedoemde internationale kapitalisme verzoek ik u … enz.”). Diverse malen met succes. Later zag ik hem nog wel eens op de televisie.
Nu met die pauskeuze moest ik daaraan denken. De meest fascinerende man, meer nog dan kardinaal Bertone is toch Ratzinger. Jaren geleden deed ik een poging een artikel van hem te lezen over de betekenis van Jezus voor de moderne mens. Of de moderne katholiek. Een niet-katholiek struikelt dan snel over een gebrek aan basale kennis van de christelijke denkwereld. Duidelijk was wel (en de reden om te gaan lezen) dat deze intellectuele reus een heroïsche poging ondernam om rationaliteit en diepe religiositeit met elkaar in overeenstemming te brengen. Vanuit mijn ooghoeken heb ik deze Ratzinger (een echte “paus” is hij nooit geworden) de laatste jaren gevolgd. Hij geloofde in onveranderlijke waarheden. Eeuwige Waarheden. Dat wil ook zeggen dat daar in de omgang “met de wereld” niet mee gemarchandeerd kon worden. En een intellectueel is geen intellectueel als hij niet uit die Waarheden secundaire waarheden afleidt waar ook niet mee gemarchandeerd kan worden. Het lijkt mij dat daar vanuit de uitgangspunten van het christelijk geloof en speciaal de Kerk weinig tegen in te brengen valt. Geen gepraat over aanpassing aan de moderne hedonistische maatschappij. Paus Ratzinger was geen twitteraar.
Waarschijnlijk is dat de kern: overleeft de Kerk (“het geloof” zal Ratzinger zeggen) in een hedonistische maatschappij door vele zielen te behouden door flexibiliteit of door minder zielen te binden aan de eeuwige waarheden?
Inmiddels toch commentaar gehoord: Antoine Bodard. Hij had zich een beetje gestoord aan de nieuwe paus. De eerste Fransiscus had een preek afgerond met een Italiaans “buona sera”. Dat vond hij niet zo pauselijk. Bodard is de Benno Baksteen van katholiek Nederland. Hij snapt hoe je moet landen tussen de mensen. Er zal een middenweg gevonden moeten worden tussen “goeien avond saam” en verhandelingen over de Heilige Drievuldigheid.
Jan Schnerr
15 maart 2013
Dat de katholieke kerk er niet is om uitgelegd te worden is in deze tijd voor de meeste mensen niet te vatten. Het katholicisme toont de mens hoe hij zich in de wereld moet gedragen om zijn opdracht optimaal te vervullen. De opdracht is het aardse leven zodanig in te richten dat terugkeer tot God het hoofddoel wordt. Dit is een individueel proces dat gewild moet worden.
Wanneer het gewild wordt is datgene wat de katholieke kerk te bieden heeft aan rituelen, kerkgebouwen, mariabeelden, gregoriaans gezang in het latijn etc. een spiegelbeeld van datgene wat de mens in zichzelf kan verwachten. De woorden van de kerkdienaren zijn meestal niet relevant, omdat dan door een persoon wordt uitgelegd wat uitsluitend door beleving kan komen. Woorden zijn daartoe ongeschikt.
*
Een mens is de uitspraak van zichzelf. Het geheel aan individuele krachten manifesteert zich door het aardse voedsel te verwerken tot de mens die voor je staat. Je kunt dat aan jezelf dagelijks waarnemen. De innerlijke kracht waaruit je leeft ken je zelf ook niet, maar je hebt wel een wil om die te sturen en je hebt ook een geweten dat je waarschuwt als je het niet goed doet.
*
De katholieke kerk houdt met aardse middelen de boodschap in stand, die Christus heeft gebracht en wel in de vorm van wegwijzers die de gelovige uitwendig toont wat hij innerlijk heeft bereikt en nog kan bereiken. Ieder gesproken woord is daarbij een hindernis. Omdat je het niet kunt denk je dat het onbestaanbaar is, maar als je in een kathedraal gaat zitten en je laat die stil op je inwerken dan zie je buiten je datgene, wat je zult zien wanneer je naar binnen kunt kijken.
*
Ratzinger zal geprobeerd hebben de kerk voor verdere afbraak te behoeden in de wetenschap dat uitleggen geen zin heeft. Dat de wereld van hem richtlijnen verwachtte die hij niet kon geven is daarmee verklaard. Hij zal geweten hebben dat ook de tijd, die alles verklaard wil hebben, op zijn einde loopt.
*
Mvg,
Joost HS.