Geen vrede zonder Idlib
Rusland is er bijna in geslaagd om de burgeroorlog in Syrië te beëindigen. Er zijn nog wel enkele obstakels. De stad Idlib is nog in handen van rebellen, onder wie de IS-tak ‘Al-Nusra’ de feitelijke macht heeft. Deze fanatieke groep zal zich niet overgeven en houdt in en rond Idlib meer dan twee miljoen mensen in gijzeling. Militair is Idlib geen onoverkomelijk probleem voor Moskou en Assad’s leger maar een conventionele aanval loopt vrijwel zeker uit op een bloedbad. De Syrische leiders hebben eerder laten zien dat dat geen probleem voor hen is. De Russen vrezen echter een pr-catastrofe die de VS in de kaart zou spelen en de Europeanen zou verhinderen om mee te doen aan de wederopbouw van het verwoeste land.
Tweede obstakel: Raqqa
Een tweede obstakel is het noorden en oosten van Syrië, met daarin de stad Raqqa. Daar hebben de Amerikanen militaire posities en voorlopig nog de steun van de Syrische Koerden. De VS met op de achtergrond Israël hebben groot belang bij het behoud van die regio die strategisch ligt tussen Syrië, Turkije en Irak (en daarachter Iran). Beëindiging van de burgeroorlog vereist dus a) verjaging van IS uit Idlib en b) vertrek van de VS uit het noord-oosten[i]. Voor dat laatste is nodig dat de Koerden worden losgeweekt van de Amerikanen. Om die reden hebben de Russen onderhandelingen op gang gebracht tussen Assad en de Koerden over een autonome status voor de Syrische Koerden. Washington heeft geen belang bij het slagen van die gesprekken.
Voorsorteren op wederopbouw
Het obstakel Idlib wordt uit de weg geruimd, met of zonder groot bloedbad. Althans, aannemende dat Washington de zaak niet enorm laat escaleren en zelfs een directe militaire confrontatie met de Russen riskeert. Vervolgens wordt de vraag of de VS zich uit het noord-oosten van Syrië laten wegmanoeuvreren. Ondanks deze onzekerheden zijn de Russen bezig de wederopbouw van Syrië in de diplomatieke steigers te zetten. Zij zullen daarbij de luidruchtige steun krijgen van Turkije dat zit opgezadeld met een paar miljoen Syrische vluchtelingen. Iets minder luidruchtig, maar niet minder gemeend, klinkt het stemmetje van Libanon dat bovenop een bevolking van 4 miljoen nu een half miljoen Palestijnse en 1,5 miljoen Syrische vluchtelingen telt. Bijna onhoorbaar maar wel wanhopig is de regering van Jordanië waar (Palestijnse en Syrische) vluchtelingen de meerderheid van de bevolking uitmaken.
Bijna niemand heeft geld of wil het geven
Noch de Russen noch de Turken hebben geld voor de wederopbouw van Syrië die ergens tussen de 300 en 350 miljard euro gaat kosten. Mede dankzij het Amerikaanse sanctiebeleid waaronder hun economiëen leiden. De VS hebben de middelen maar weigeren een cent te besteden in door de Syrische regering beheerst gebied. Zelfs de Koerden werd te verstaan gegeven dat de wederopbouw van Raqqa niet aan de orde is als zij meegaan in een ‘Russische oplossing’, dat wil zeggen als het Koerdische gebied een autonome provincie wordt die formeel tot de staat Syrië behoort onder een door Assad geleide regering. Er blijft dus één potentiële donor over: de Europese Unie.
Europa
Voor de Europese Unie is het stabiliseren van Syrië, zonder of (voorlopig) met Assad, erg belangrijk. De vijf miljoen ontheemden kunnen zonder wederopbouw niet terug en een nieuwe vluchtelingenstroom naar Europa zou uiteindelijk niet zijn tegen te houden. Zeker als Libanon en Jordanië in chaos ondergaan en Turkije de ‘vluchtelingendeal’ met Europa opzegt. De Amerikanen hebben geen last van deze problematiek en in Washington zijn krachtige lobby’s die geen been zien in verdere destabilisatie van het Midden-Oosten. Europa heeft dus groot belang bij wederopbouw op korte termijn. Europa heeft echter geen belang bij de voortzetting van het Assadregiem voor een lange periode en over vijf of tien jaar een nieuwe uitbarsting met gruwelijke gevolgen. Probleem: de Europese Unie heeft niet de militaire macht om zelfstandig zo’n stabilisatiepolitiek door te zetten. Toch, het is niet ondenkbaar dat nu in Syrië een situatie ontstaat die de Europa een financiële hefboom in handen geeft om het Europese belang te dienen.
Op 18 augustus j.l. reisde Wladimir Poetin naar Slot Meseberg in Duitsland voor een gesprek met Angela Merkel. Rusland wil steun voor stabilisatie van Syrië, een nieuwe grondwet en wederopbouw. Merkel bleek geïnteresseerd, ook met het oog op de 650.000 Syrische vluchtelingen Duitsland. Maar het streven naar terugkeer van vluchtelingen heeft weinig zin als die weten dat zij worden opgewacht door de veiligheidsdiensten van Assad. Niettemin heeft Moskou wel een punt. Het heeft van meet af aan ingeschat dat eerst de burgeroorlog moest worden gestopt en dat pas daarna kon worden gewerkt aan de vervanging van Assad[iii]. De Russen zijn vergevorderd met het eerste en lijken nu Iran en Turkije achter zich te hebben voor een volgende stap. De komende weken zal blijken of hardliners in Washington gaan inzetten op confrontatie met Moskou zonder rekening te houden met ‘bondgenoot’ Europa. Zo ja, dan wordt het voor Europa moeilijk om een constructieve rol te spelen.
Jan W. Schnerr, 7 september 2018
[i]https://www.joshualandis.com/blog/loyalty-over-geography-re-interpreting-the-notion-of-useful-syria-by-matthias-sulz/
[ii] Bron: FAZ 18/08, 20/08 en 25/08/2018
[iii]https://www.theguardian.com/world/2015/sep/15/west-ignored-russian-offer-in-2012-to-have-syrias-assad-step-aside