Politiek wordt gepersonaliseerd: Rusland is Poetin, liefst met ontbloot bovenlijf. Amerika is Trump, ‘grab them by the pussy’. Turkije is Erdogan, ‘de wereld is tegen ons’. Is Orban Hongarije? Even terug naar het land zelf.

Hongaarse continuïteiten

Vijfentwintig jaar geleden werden wij in Boedapest rondgeleid door een jonge Hongaarse ingenieur. Nederlands was zijn hobby. Hij had geen docent maar werkte thuis met boeken en geluidsbandjes. Hij sprak onze taal vloeiend, gebruikte vaak woorden als ‘niettemin’ en ‘echter’ en hij had een accent dat in de verte ook iets Vlaams had. Hij was heel erg vóór Europa, vóór democratie en voor alle andere mooie dingen van de moderne, progressieve wereld. In de heuvels tussen het Gellèrt hotel en de Citadel wees hij ons de prachtig gelegen villa’s aan: “oud-communisten; in mijn bedrijf (een Duits energiebedrijf! JS) hebben zij het alweer voor het zeggen”. Op één punt waarschuwde hij ons en via ons het gehele Westen nadrukkelijk: het komende EU-lidmaatschap van Turkije zou een ramp zijn. De Europese cultuur zou worden overspoeld door een ons wezensvreemde cultuur! De tweede dag, op een van de toen schaarse terrasjes op de Burchtheuvel gaf hij ons college over de Turks-Ottomaanse invloed op de Balkan die eeuwen had geduurd. Over de Turkse legers die voor de poorten van Wenen stonden en over de rol van het Hongaarse volk dat de Europese cultuur in de frontlinie had verdedigd. En veel later, in 1956 de Russen het hoofd had geboden.

Orban heeft bij de Hongaren krediet opgebouwd met zijn gevecht tegen de oude communistische partijelite die in de jaren ’90 al in BMW’s en Mercedessen door de stad reed. Ik stel mij voor dat mijn ingenieur, die ik uit het oog ben verloren nu zou zeggen: “Victor Orban is een boef maar alleen een boef was in staat om dat old boys network van de Partij alsnog op te ruimen.” En over de vluchtelingenstroom van 2015 zou hij mij slechts hoofdschuddend aankijken.

Terzake

Het Europees Parlement heeft zich afgelopen woensdag uitgesproken voor toepassing op Hongarije van artikel 7.1 van het EU Verdrag, ‘ernstige schending van de beginselen betreffende de rechtsstaat’. Hierna treedt een langdurige procedure in werking waarvan nu al twee gevolgen voorspeld kunnen worden. A. Het escaleert niet tot een Europese crisis in die zin dat aan lidstaat Hongarije door de regeringsleiders het stemrecht in de EU wordt ontnomen (art. 7.2 en verder). Daarvoor zijn de procedurele hordes te hoog. B. Wel zal er nu een periode volgen waarin het imago van Hongarije zal leiden onder het fenomeen van naming and shaming.

De conclusie zou kunnen zijn: weinig aan de hand, Orban trekt zich er niets van aan en gaat gewoon door. Temeer omdat hij economisch succes heeft, Duitse bedrijven investeren momenteel als gekken in Hongarije. Zo’n conclusie is te simpel.

Meer aan de hand

1 De Hongaren – er is meer dan Victor Orban – zijn voor het lidmaatschap van de EU om meer dan economische redenen. Een terechtwijzing op zoiets fundamenteels als Europese waarden zal het publieke debat daar aanwakkeren.

2 De discussie over ‘waarden’ zal elders in Europa vanuit het theoretisch domein nu ook het politieke domein bereiken. Wat politiek op het spel staat, ontneming stemrecht aan een lidstaat, is niet niks ook al is de kans dat het echt gebeurt vrijwel nul. Stimulerend voor het debat over specifiek Europese waarden in relatie tot politiek was al de opmerkelijke regeerstijl van de ‘leider van het Westen’, president Trump.

3 De waarschijnlijkheid neemt toe – denk ook aan Polen, Roemenië – dat de Hongaarse kwestie de Europese verkiezingen die volgend jaar plaatsvinden en die tot nu toe een saaie, oninteressante plichtpleging waren, op de politieke en mediale agenda zet. Politici van het midden zoals Merkel en Rutte zullen daarvoor niet staan te trappelen maar de rechts-populistische partijen wel.

4 Mede afhankelijk van hoe Emmanuel Macron zich in de aanloop naar de Europese verkiezingen gaat opstellen, zal mogelijk een stapje gezet worden naar het ontstaan van Europese politieke partijen. Of, voorzichtiger gezegd, het ontstaan van Europese politieke bewegingen dan wel allianties.

5 De grote, onbeweeglijke politieke ‘stemblokken’ in het Europees Parlement – christendemocraten, sociaaldemocraten en liberalen – raken op drift.

Conclusie

De ‘oorvijg voor Orban’ kan in combinatie met de aanstaande Europese verkiezingen een katalysator worden voor een beweging in de richting van een partijenlandschap op Europees niveau en daarmee de politisering van de Europese Unie. Een beweging die om veel andere redenen op langere termijn en al dan niet gewenst, toch al onvermijdelijk is.

Jan W. Schnerr, 15 september 2018

foto: Hongaars Parlement vanaf de Burchtheuvel