Een week na de overwinning van Emmanuel Macron komen twee gerenomeerde Franse hoogleraren met het volgende verhaal.

1. Het geklaag over het ‘democratisch tekort’ van Europa is terecht. Vroeger kon namelijk een regering een tijdelijke inzinking van zijn nationale economie compenseren door een stimulerend beleid. In de Europese binnenmarkt niet meer: als Duitse machines goedkoper worden, moeten in Frankrijk de lonen omlaag. Waarna Duitse lonen ook iets omlaag gaan, enzovoort. Een concurrerende race naar de bodem dus.
2. De overheid op Europees niveau staat machteloos, zeggen Michel Aglietta en Nicholas Leron: ziedaar het democratisch tekort. Er ligt altijd wel een lidstaat dwars. De EU (of: de eurozone) heeft geen eigen budget en mag dat niet via belastingheffing creëren.
3. Wat nu? Terug naar een soeverein Frankrijk? Nee, Frankrijk zou een quantité négligeable zijn ten opzichte van de economische grootmachten van de 21e eeuw. Kleine stapjes dan maar naar een Europese economische overheid? Dat is geen optie voor Parijse intellectuelen.

Professor Aglietta en denktank prominent Leron bepleiten een fundamenteel ‘politiek basisbesluit’. Kort samengevat: Europa krijgt een substantieel budget, heft zelf belasting en voert een eigen economische beleid. Het Europees parlement – als een echt parlement – controleert de Europese economische regering. Wat Aglietta en Leron hier doen is Macron een intellectuele basis bieden voor zijn komende worsteling met Merkel. Hun economische verhaal klopt maar voor een deel (want: er is meer concurrentie dan loonconcurrentie en buiten Europa is er ook economisch leven). Maar daarmee is het Franse verhaal niet irrelevant geworden. Het leven – zelfs als wij ons zouden beperken tot Europa – is meer dan economie. het volle leven bestaat ook uit de diepe frustraties in ‘la france profonde’, zeg maar, buiten Parijs. Als je de beide heren een verwijt wil maken, dan, dat zij een halve wetenschappelijke redenering schuiven onder een politiek zeer relevant thema. Dat is: goed lopende economieën (Duitsland, Nederland o.a.) moeten solidair zijn met achterblijvers (Italië, e.a.) en met landen die nog een paar jaar nodig hebbe om hun economische structuur te moderniseren (Frankrijk onder Macron). Dit thema is Macron’s speelveld in de komende vijf jaar. Gaat hij slagen?

Kleine stappen zal wel het maximaal haalbare blijven in de as Berlijn-Parijs. Op het eerste gezicht is het jammer voor Macron dat Martin Schulz (die wat positiever staat tegenover de Franse ideeën en de enige sociaal-democraat op het continent is met een visie op Europa) de Duitse verkiezingen gaat verliezen in september. Maar bij nader inzien denk ik toch dat Angela Merkel de enige politicus in Duitsland (en dus Noord-Europa) is die de kleine stappen thuis kan verkopen. Een financiële transfer van Noord- naar Zuid-Europa! Na vele kleine stappen in die richting zal ooit het moment komen dat een fundamentele keuze moet worden gemaakt (solidariteit wordt van een nationale, een Europese zaak). Die keuze kan niet voor het kiezersvolk verborgen blijven achter Brusselse compromissen. Er zijn verkiezingen verloren om kleinere zaken. Wat heeft Frankrijk uiteindelijk als tegenprestatie aan te bieden? Europeanisering van zijn kernwapen?

Men hoeft dit laatste speculatieve vergezicht niet helemaal serieus te nemen om ‘nebenbei’ te concluderen dat het lopende formatiespel aan het Binnenhof maar in zeer beperkte mate gaat over onze toekomst.

(Michel Aglietta en Nicholas Leron, ‘Demokratie neu erfinden’ in FAZ van 11 mei 2017)