In mei 2017 zei Angela Merkel iets heel opvallends: Wir Europäer müssen unser Schicksal in die eigene Hand nehmen. Die Zeiten, in denen wir uns auf andere völlig verlassen konnten, die sind ein Stück vorbei. Das habe ich in den letzten Tagen erlebt. De Duitse bondskanselier was zojuist tegen Donald Trump aangelopen, net 3 maanden president van de VS, de grote Europese bondgenoot.
Twee decennia: vier schokken
Deze eeuw heeft Europa vier schokken moeten verwerken. In 2003 oefende de Verenigde Staten zware druk uit om mee te doen aan de – vanuit Europees belang bekeken – onzinnige oorlog tegen Irak. Alleen Frankrijk en Duitsland (onder de sterke kanselier Schröder) durfden te weigeren. In 2008 werd Europa aangestoken door de crisis in de oncontroleerbare Amerikaanse financiële wereld, met als uitvloeisel de eurocrisis in 2012. De coronacrisis leidde in 2020 tot het inzicht dat de Europese Unie zelfs op een terrein waarover zij zeer weinig te zeggen heeft – gezondheidszorg – een bestuurlijke innovatie van formaat is. En dan nu het Amerikaanse verraad in de Oekraïne-oorlog in 2025.
Enfin, Merkel verdween geleidelijk uit beeld. Die eerdergenoemde opmerking van de zeer behoedzame Merkel kreeg geen vervolg in de Duitse buitenlandse politiek. Haar opvolger Olaf Scholz heeft ongetwijfeld ook wel dingen gezegd over de relatie tussen Duitsland en de wereld maar een boeiend citaat kan ik niet zo snel reproduceren. Zijn minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock van de Grünen daarentegen kondigde een “feministische buitenlandpolitiek” aan. Nog vóórdat zij echter was begonnen met de beloofde feminisering van de internationale betrekkingen was het februari 2025 en confronteerde de ruwe aanvaring tussen Trump en Zelensky Europa met het aloude meer primitieve machtsdenken.
Politici
Na ‘Trump-Zelensky’ vertelden de media ons dat Europa ‘in shock’ is. Dat zou kunnen maar wie is ‘Europa’? Ik bedoel wie zijn er in shock? De politieke leiders? De media? De publieke opinie? De politieke top in Frankrijk zeker niet, want in Parijs zegt men al jaren dat er te veel wordt geleund op de Amerikanen. Londen dan, is men daar geschrokken? Verrast in elk geval want Starmer’s regering had de laatste tijd drastisch ingezet op militaire steun voor de Oekraïne, kennelijk omdat men dacht daarmee in de pas te lopen met de VS. Is de Duitse politieke top overvallen? Er moet op zijn minst binnen de grootste partij CDU/CSU al vóór Trump-Zelensky een rood lampje zijn gaan branden. Anders is de naar Duitse maatstaven spectaculaire uitspraak van de inkomende bondskanselier Friedrich Merz op de recente verkiezingsavond niet te verklaren: “Als wij in juni aanstaande met de NAVO rond de tafel zitten dan is het de vraag of het tegen die tijd gaat over de NAVO zoals wij die nu kennen”.
Media
Zijn de media in shock? Een negatieve benadering van de ‘mainstream media’ luidt als volgt: het zijn ‘corporate media’, zij laten hun oren hangen naar het particuliere kapitaal. Ik zie het wat de media in Europa betreft wat anders. Kwaliteitsredacties moeten de mediaconsument een houvast bieden in de dagelijkse vloed aan berichten vanuit een chaotische wereld: een framework, ofwel een betrekkelijke waarheid die over een langere periode een zekere orde schept in de chaos. Zoals: ‘Europa en de VS vormen een waardengemeenschap en zijn daarom natuurlijke bondgenoten’. Er zat al jaren de klad in dit framework (en varianten daarop) maar Trump II maakt een bijstelling van het redactiebeleid onontkoombaar. Illustratief voor de wijze waarop nette redacties zoals die van de Volkskrant, NRC, TROUW, Nederlands Dagblad, etc. daar momenteel mee omgaan, zijn columns van gerenommeerde redactieleden (“een fundamentele verschuiving in de relatie tussen Europa en Amerika is gaande, … etc.”) waarboven een kadertje geplaatst wordt waarin zoiets wordt gezegd als, “de redactie deelt op basis van interne discussie de zienswijze van de auteur van dit artikel.”
Publiek
De publieke opinie is wel geschokt. Dat zie je in de Tweede Kamer, die ik hoog aansla als barometer van die publieke opinie. Let bijvoorbeeld op de heer Wilders. Hij verenigde (heel knap!) zijn liefde voor Amerikaans neo-fascisme en zijn meer versluierde bewondering voor het Poetinsysteem. Hij zit nu met het duo Trump-Poetin op rozen zou je zeggen. Maar nee, hij komt er in het Kamerdebat niet goed uit. Dat komt denk ik, door het derde en belangrijkste element in zijn succesformule: de vijand dat zijn de politici die over ons dagelijks leven gaan en die zitten in Den Haag en in Brussel. En daarmee zijn wij bij de werkelijke reden om een (positieve) schok te ervaren. Ons land maakt definitief deel uit van Europa, een huis dat bescherming moet gaan bieden tegen de storm die in de grote buitenwereld bezig is op te steken.
Nb: Mijn vorige column ging over de veronderstelde ‘naïveteit’ van Europa: