foto: Columbia Universiteit, New York, buigt onder extreme druk regering Trump
Het is eerder gebeurd. Spectaculair, onverwacht snel en radicaal kan een land, zelfs een wereldmacht in elkaar zakken of een fundamentele verandering ondergaan. Dat is aan het einde van de jaren ’80 van de vorige eeuw gebeurt in Zuid-Afrika. Gelijktijdig plofte de USSR in elkaar, revoluties, vrijwel zonder bloedvergieten. Twee leiders, Gorbatsjov (1985-1991) en De Klerk (1989-1994) leidden een overgangsbewind, leger en geheime diensten grepen niet in. De VS nam de wereld over. China zou weer een timide, naar binnen gekeerd verweggistan worden met in New York aangeschafte staatsobligaties als spaarpot voor de toekomst en bewaakt door Amerikaanse vlooteskaders in de Stille Oceaan. Zo liep het ook.
Althans tot ongeveer 2010.
Revolutie?
Startvraag: waarheen is Amerika op weg? Er zijn grofweg twee scenario’s. 1. Dit is “slechts” een titanengevecht tussen de Democraten en de Republikeinen. 2. Dit is fase één van een totale omwenteling. In het eerste geval zal dat titanengevecht uitmonden in een nieuw evenwicht. Misschien zullen de Democraten het onderspit delven en zal het partijenlandschap er anders uit gaan zien. Waarschijnlijk zal er ook blijvend een machtsverschuiving zijn van de federatie naar de afzonderlijke staten. Dus een grote verandering maar geen revolutie. In scenario 2 is het minder relevant hoe de twee partijen hieruit tevoorschijn komen: er is één machtscentrum (zoals het Russische Kremlin) en als er al meer partijen overblijven dan vertegenwoordigen die partijen groepen die een rol vervullen binnen dat centrale autocratische bouwwerk.
Wat betekent hetgeen wij wèl weten voor Europa?
Europa
Europese politici besteden op dit moment hun energie aan de praktische politieke vraag: met welke veranderingen in de mondiale positie van de Verenigde Staten moeten wij tenminste rekening houden? Die zijn al vrij fors. 1. De Amerikaanse atoomparaplu boven Europa wankelt: die is dan dus weinig meer waard. 2. De reusachtige aanschaffingen door Europa van conventionele wapensystemen in de VS moeten worden uitgefaseerd. 3. De NAVO, als die al blijft bestaan, zal een Amerikaanse en een Europese pijler moeten hebben (wat op termijn het einde van dit militair bondgenootschap inluidt, maar dat zal de politicus zijn kiezers nog niet vertellen). 4. De modale politicus zal zich voorzichtig gaan distantiëren van de agressieve Amerikaanse politiek tegenover China en in het Midden-Oosten. 5. De Europese politiek moet rekening houden met een zeer geleidelijke neergang van de dollar als mondiaal betaalmiddel.
En, politiek van het grootste belang: in kaart brengen hoe Europa zich teweer kan stellen tegen toenemende Amerikaanse druk en chantage. Dit gebeurt reeds.
VS: tektonische beweging
Volgens geologen verwijdert de Amerikaanse plaat zich met enkele centimeters per jaar van Europa (de euraziatische plaat). Politiek gaat het sneller. Een VS-regering met daarin dertien miljardairs en een smaldeel aan religieuze fanatici is bezig het centrale staatsapparaat deels te ontmantelen onder het voorwendsel van efficiëncy. Onheilspellend is dat een belangrijk deel van het pakket maatregelen bestaat uit rigoureuze kortingen op sociale uitkeringen, gezondheidszorg en dergelijke. Onheilspellend, omdat J.D. Vance, Musk c.s. natuurlijk weten dat daarmee een groot deel van de eigen achterban wordt aangepakt. Kennelijk zijn zij bereid een eventuele verkiezingsnederlaag (bijvoorbeeld bij de tussentijdse verkiezingen in 2026) en dus een machtsverschuiving in het Congres te neutraliseren. Bijvoorbeeld door tijdig de macht van de president (“ons land is in crisis”) uit te breiden. De kliek die nu aan de macht is beheerst al een belangrijk deel van de media en cruciale technologie-sectoren, militair, energie, ruimtevaart, kunstmatige intelligentie. De leiding van de Democratische Partij (die in deze situatie een tegenwicht tegen uitholling van de democratie zou moeten bieden) bestaat uit mensen die er economisch op vooruit zullen gaan. Een deel daarvan is tot woede van de basis al aan het schuiven. De universitaire wereld, een ‘broeinest’ van verzet tegen politieke en culturele gelijkschakeling, wordt harder aangepakt dan wij hier tot voor kort voor mogelijk hielden.
Een ‘revolutie’ van bovenaf?
Dit begint te lijken op een revolutie van bovenaf. De oude economisch-culturele-elite – “Washington”, “New York”, “de Clintons”, de wetenschappelijke elite – wordt opzijgeschoven. De grote bedrijven runnen het land. De centrale staat wordt uitgekleed en het restant moet gemanaged gaan worden als een bedrijf. Gevreesd moet worden dat de heersende groep binnen de Democratische Partij de gang van zaken zal legitimeren als de uitkomst van een democratisch proces.
Jan Willem Schnerr
Mijn vorige column ging over ‘Europa in shock’