Category Archives: Niet gecategoriseerd

Verenigde Staten: een omwenteling

Posted on by

foto: Columbia Universiteit, New York, buigt onder extreme druk regering Trump

Het is eerder gebeurd. Spectaculair, onverwacht snel en radicaal kan een land, zelfs een wereldmacht in elkaar zakken of een fundamentele verandering ondergaan. Dat is aan het einde van de jaren ’80 van de vorige eeuw gebeurt in Zuid-Afrika. Gelijktijdig plofte de USSR in elkaar, revoluties, vrijwel zonder bloedvergieten. Twee leiders, Gorbatsjov (1985-1991) en De Klerk (1989-1994) leidden een overgangsbewind, leger en geheime diensten grepen niet in. De VS nam de wereld over. China zou weer een timide, naar binnen gekeerd verweggistan worden met in New York aangeschafte staatsobligaties als spaarpot voor de toekomst en bewaakt door Amerikaanse vlooteskaders in de Stille Oceaan. Zo liep het ook.

Althans tot ongeveer 2010.

Revolutie?

Startvraag: waarheen is Amerika op weg? Er zijn grofweg twee scenario’s. 1. Dit is “slechts” een titanengevecht tussen de Democraten en de Republikeinen. 2. Dit is fase één van een totale omwenteling. In het eerste geval zal dat titanengevecht uitmonden in een nieuw evenwicht. Misschien zullen de Democraten het onderspit delven en zal het partijenlandschap er anders uit gaan zien. Waarschijnlijk zal er ook blijvend een machtsverschuiving zijn van de federatie naar de afzonderlijke staten. Dus een grote verandering maar geen revolutie. In scenario 2 is het minder relevant hoe de twee partijen hieruit tevoorschijn komen: er is één machtscentrum (zoals het Russische Kremlin) en als er al meer partijen overblijven dan vertegenwoordigen die partijen groepen die een rol vervullen binnen dat centrale autocratische bouwwerk.

Wat betekent hetgeen wij wèl weten voor Europa?

Europa

Europese politici besteden op dit moment hun energie aan de praktische politieke vraag: met welke veranderingen in de mondiale positie van de Verenigde Staten moeten wij tenminste rekening houden? Die zijn al vrij fors. 1. De Amerikaanse atoomparaplu boven Europa wankelt: die is dan dus weinig meer waard. 2. De reusachtige aanschaffingen door Europa van conventionele wapensystemen in de VS moeten worden uitgefaseerd. 3. De NAVO, als die al blijft bestaan, zal een Amerikaanse en een Europese pijler moeten hebben (wat op termijn het einde van dit militair bondgenootschap inluidt, maar dat zal de politicus zijn kiezers nog niet vertellen). 4. De modale politicus zal zich voorzichtig gaan distantiëren van de agressieve Amerikaanse politiek tegenover China en in het Midden-Oosten. 5. De Europese politiek moet rekening houden met een zeer geleidelijke neergang van de dollar als mondiaal betaalmiddel.

En, politiek van het grootste belang: in kaart brengen hoe Europa zich teweer kan stellen tegen toenemende Amerikaanse druk en chantage. Dit gebeurt reeds.

VS: tektonische beweging

Volgens geologen verwijdert de Amerikaanse plaat zich met enkele centimeters per jaar van Europa (de euraziatische plaat). Politiek gaat het sneller. Een VS-regering met daarin dertien miljardairs en een smaldeel aan religieuze fanatici is bezig het centrale staatsapparaat deels te ontmantelen onder het voorwendsel van efficiëncy. Onheilspellend is dat een belangrijk deel van het pakket maatregelen bestaat uit rigoureuze kortingen op sociale uitkeringen, gezondheidszorg en dergelijke. Onheilspellend, omdat J.D. Vance, Musk c.s. natuurlijk weten dat daarmee een groot deel van de eigen achterban wordt aangepakt. Kennelijk zijn zij bereid een eventuele verkiezingsnederlaag (bijvoorbeeld bij de tussentijdse verkiezingen in 2026) en dus een machtsverschuiving in het Congres te neutraliseren. Bijvoorbeeld door tijdig de macht van de president (“ons land is in crisis”) uit te breiden. De kliek die nu aan de macht is beheerst al een belangrijk deel van de media en cruciale technologie-sectoren, militair, energie, ruimtevaart, kunstmatige intelligentie. De leiding van de Democratische Partij (die in deze situatie een tegenwicht tegen uitholling van de democratie zou moeten bieden) bestaat uit mensen die er economisch op vooruit zullen gaan. Een deel daarvan is tot woede van de basis al aan het schuiven. De universitaire wereld, een ‘broeinest’ van verzet tegen politieke en culturele gelijkschakeling, wordt harder aangepakt dan wij hier tot voor kort voor mogelijk hielden.

Een ‘revolutie’ van bovenaf?

Dit begint te lijken op een revolutie van bovenaf. De oude economisch-culturele-elite – “Washington”, “New York”, “de Clintons”, de wetenschappelijke elite – wordt opzijgeschoven. De grote bedrijven runnen het land. De centrale staat wordt uitgekleed en het restant moet gemanaged gaan worden als een bedrijf. Gevreesd moet worden dat de heersende groep binnen de Democratische Partij de gang van zaken zal legitimeren als de uitkomst van een democratisch proces.

Jan Willem Schnerr

Mijn vorige column ging over ‘Europa in shock’

Is Europa in shock?

Posted on by

In mei 2017 zei Angela Merkel iets heel opvallends: Wir Europäer müssen unser Schicksal in die eigene Hand nehmen. Die Zeiten, in denen wir uns auf andere völlig verlassen konnten, die sind ein Stück vorbei. Das habe ich in den letzten Tagen erlebt. De Duitse bondskanselier was zojuist tegen Donald Trump aangelopen, net 3 maanden president van de VS, de grote Europese bondgenoot. 

Twee decennia: vier schokken

Deze eeuw heeft Europa vier schokken moeten verwerken. In 2003 oefende de Verenigde Staten zware druk uit om mee te doen aan de – vanuit Europees belang bekeken – onzinnige oorlog tegen Irak. Alleen Frankrijk en Duitsland (onder de sterke kanselier Schröder) durfden te weigeren. In 2008 werd Europa aangestoken door de crisis in de oncontroleerbare Amerikaanse financiële wereld, met als uitvloeisel de eurocrisis in 2012. De coronacrisis leidde in 2020 tot het inzicht dat de Europese Unie zelfs op een terrein waarover zij zeer weinig te zeggen heeft – gezondheidszorg – een bestuurlijke innovatie van formaat is. En dan nu het Amerikaanse verraad in de Oekraïne-oorlog in 2025.

Enfin, Merkel verdween geleidelijk uit beeld. Die eerdergenoemde opmerking van de zeer behoedzame Merkel kreeg geen vervolg in de Duitse buitenlandse politiek. Haar opvolger Olaf Scholz heeft ongetwijfeld ook wel dingen gezegd over de relatie tussen Duitsland en de wereld maar een boeiend citaat kan ik niet zo snel reproduceren. Zijn minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock van de Grünen daarentegen kondigde een “feministische buitenlandpolitiek” aan. Nog vóórdat zij echter was begonnen met de beloofde feminisering van de internationale betrekkingen was het februari 2025 en confronteerde de ruwe aanvaring tussen Trump en Zelensky Europa met het aloude meer primitieve machtsdenken.

Politici

Na ‘Trump-Zelensky’ vertelden de media ons dat Europa ‘in shock’ is. Dat zou kunnen maar wie is ‘Europa’? Ik bedoel wie zijn er in shock? De politieke leiders? De media? De publieke opinie? De politieke top in Frankrijk zeker niet, want in Parijs zegt men al jaren dat er te veel wordt geleund op de Amerikanen. Londen dan, is men daar geschrokken? Verrast in elk geval want Starmer’s regering had de laatste tijd drastisch ingezet op militaire steun voor de Oekraïne, kennelijk omdat men dacht daarmee in de pas te lopen met de VS. Is de Duitse politieke top overvallen? Er moet op zijn minst binnen de grootste partij CDU/CSU al vóór Trump-Zelensky een rood lampje zijn gaan branden. Anders is de naar Duitse maatstaven spectaculaire uitspraak van de inkomende bondskanselier Friedrich Merz op de recente verkiezingsavond niet te verklaren: “Als wij in juni aanstaande met de NAVO rond de tafel zitten dan is het de vraag of het tegen die tijd gaat over de NAVO zoals wij die nu kennen”.

Media

Zijn de media in shock? Een negatieve benadering van de ‘mainstream media’ luidt als volgt: het zijn ‘corporate media’, zij laten hun oren hangen naar het particuliere kapitaal. Ik zie het wat de media in Europa betreft wat anders. Kwaliteitsredacties moeten de mediaconsument een houvast bieden in de dagelijkse vloed aan berichten vanuit een chaotische wereld: een framework, ofwel een betrekkelijke waarheid die over een langere periode een zekere orde schept in de chaos. Zoals: ‘Europa en de VS vormen een waardengemeenschap en zijn daarom natuurlijke bondgenoten’. Er zat al jaren de klad in dit framework (en varianten daarop) maar Trump II maakt een bijstelling van het redactiebeleid onontkoombaar. Illustratief voor de wijze waarop nette redacties zoals die van de Volkskrant, NRC, TROUW, Nederlands Dagblad, etc. daar momenteel mee omgaan, zijn columns van gerenommeerde redactieleden (“een fundamentele verschuiving in de relatie tussen Europa en Amerika is gaande, … etc.”) waarboven een kadertje geplaatst wordt waarin zoiets wordt gezegd als, “de redactie deelt op basis van interne discussie de zienswijze van de auteur van dit artikel.”

Publiek

De publieke opinie is wel geschokt. Dat zie je in de Tweede Kamer, die ik hoog aansla als barometer van die publieke opinie. Let bijvoorbeeld op de heer Wilders. Hij verenigde (heel knap!) zijn liefde voor Amerikaans neo-fascisme en zijn meer versluierde bewondering voor het Poetinsysteem. Hij zit nu met het duo Trump-Poetin op rozen zou je zeggen. Maar nee, hij komt er in het Kamerdebat niet goed uit. Dat komt denk ik, door het derde en belangrijkste element in zijn succesformule: de vijand dat zijn de politici die over ons dagelijks leven gaan en die zitten in Den Haag en in Brussel. En daarmee zijn wij bij de werkelijke reden om een (positieve) schok te ervaren. Ons land maakt definitief deel uit van Europa, een huis dat bescherming moet gaan bieden tegen de storm die in de grote buitenwereld bezig is op te steken.    

Nb: Mijn vorige column ging over de veronderstelde ‘naïveteit’ van Europa:

“Help, wij moeten onszelf gaan verdedigen.” De media schetsen een naïef Europa
“Help, wij moeten onszelf gaan verdedigen.” De media schetsen een naïef Europa

Het Kruis als cultureel symbool

Posted on by

Jan Willem Schnerr, 24 december 2023

Kijk eens aandachtig naar deze foto van de minister-president van Beieren, de grootste deelstaat van Duitsland in het machtigste land van Europa. Markus Söder houdt het Kruis vast in een tedere greep, teder maar toch krachtig, dankzij hem valt de Heiland niet ter aarde. Integendeel Söder heeft doorgedrukt dat de crucifix voortaan in alle Beierse overheidsgebouwen komt te hangen, direct na de draai- of klapdeuren om daar vanaf de wand de zoekende blik van de onderdanen te vangen. Die onderdaan is op weg naar het loket waar een ambtenaar met zwart achterovergekamde haar langzaam een dossier naar voren schuift waaruit op ieder moment giftige groene slangetjes en kleine schorpioenen naar buiten kunnen kruipen.

Er valt bij toeval licht op het gelaat van de minister-president. Een eerste zonnestraal van achter de horizon, een licht dat scheert over de slagvelden in het Oosten en de daar losgebarsten zondigheid en dat als van hogerhand gestuurd dit gelaat vindt van een gelouterd man met … met een glimlach? … nee het is een vleug van deemoed met daarachter een onbreekbaar vertrouwen in het Goede dat zal overwinnen. Vanaf rechts (voor de gewone sterveling links) komt het zwart van een diepe nachtelijke duisternis die via het smetteloze overhemd overgaat in een rein, kloosterachtig wit-blauw.

Markus Söder fascineert mij al jaren. Deze geslepen rattenvanger van Hamelen met zijn vleesgeworden opportunisme is de held van al die Beierse oktober-dirndels die diep vooroverbuigend grote bierglazen neerzetten op de stamtafels in Obergurgel en Niedergurgel. En natuurlijk, helaas, er zijn ook spelbrekers in Beieren. Gemelijke intellectuelen die naar het Bundesverwaltungsgericht lopen om daar te klagen over het verschrikkelijke leed dat hen wordt aangedaan door een overheid die de staatsgebouwen gebruikt om hen de Duitse christelijke Leitkultur op te dringen. Juist nu zoveel mensen uit het Oosten zich komen laven aan onze ethische principes.

Söder werd in het gelijk gesteld door die in merkwaardige knalrode jurken en dito vierkante petjes rondlopende rechters met hun gortdroge uitstraling (of die lui zich ’s avonds thuis werkelijk voortplanten is een tot op de dag van vandaag niet beantwoordde vraag) die na geheimzinnig beraad tot hun conclusie kwamen. Die conclusie begint met een vaststelling die in al zijn eenvoud van een genialiteit is die wij buiten de rechterlijke macht nergens meer aantreffen: “De verhouding tussen staat en kerk in Duitsland is juridisch gecompliceerd.” Is het niet prachtig? Proef die woorden op je tong en je beseft je eigen nietigheid. Enfin de uitspraak kwam erop neer dat omdat de niet-gelovige slechts vluchtig wordt geconfronteerd met het kruis bij de ingang er geen reden is om je er druk over te maken. Je loopt erlangs en verder niets: Eine flüchtige Konfrontation, die jeder Bürger aushalten muss

De geschriften, de religieuze mythen en de kerken die ons tweeduizend jaar lang een hogere, samenbindende waarheid hebben aangeboden in gemeenschappen waarbinnen men elkaar vond in een hogere zingeving, zij zijn op de terugtocht. Söder poseert als degene die ons dat teruggeeft. Hij geeft ons het Kruis als het symbool van “het historische en culturele stempel” dat ons heeft gemaakt tot wat wij zijn, gelovig of niet. De knalrode jurken lijken hem gelijk te geven. Maar toch, bij nadere beschouwing: het zijn nu dus leken die daarover beslissen, niet geestelijken. En hun argument? “Beste progressieve intellectuelen, als jullie langs zo’n kruis lopen dan is dat slechts een vluchtige confrontatie, die elke burger moet kunnen verdragen. Doe niet zo moeilijk!” 

Was also gehört zu Weihnachten? vraagt de Frankfurter Allgemeine Zeitung zich af, für diejenigen mit Leitkultur auf jeden Fall ein Tannenbaum. Een kerk, kleine meisjes zijn uitgedost als engel en zitten elkaar achterna rond het altaar. De geestelijke die het organiseert bekent een voorkeur te hebben voor de trits Witte Donderdag, Goede Vrijdag, Stille Zaterdag – de gemeenschap, het afscheid, het menselijk tekort en het sterven, dan de liefde die sterker is dan de dood. Da ist wirklich alles dabei, zegt hij. Pas daarna komt het feest. In Engeland wordt al honderden jaren op Witte Donderdag The Passion op televisie uitgezonden. Pas in de negentiende eeuw kwam het op Youtube en uiteindelijk bracht Jacco Braambos Ze Pession als concept naar Nederland. Corona gooide even “roet in het eten”.

Wij zijn erop vooruitgegaan op zijn minst als consument.

Israël: Theocratie of niet? II

Posted on by

David Ben-Goerion, 14 mei 1948 bij de oprichting van Israël

Het broeit al een tijd binnen de Democratische Partij rond de jaarlijkse militaire steun aan Israël. Biden en zijn ambassadeur Tom Nides in Israël werden afgeserveerd toen zij indringende waarschuwingen afgaven. Netanyahu in een tweet voor zijn eigen achterban: ‘Israel is a sovereign country which makes its decisions by the will of its people and not based on pressures from abroad, including from the best of friends.’ Op de jaarlijkse Elmau-conferentie in Beieren, een walhalla van politieke correctheid als het gaat om de transatlantische relatie waarschuwden Barak Medina, staatsrechtgeleerde uit Jeruzalem en de historicus Dan Diner voor de laatste maal dat het ontbreken van een grondwet fataal is. De historicus Michael Wolffsohn verwacht emigratie van ashkenasische (Europees-Amerikaanse) Joden.

Op weg naar theocratie?

De Voice of America vat de crisis in Israël samen zoals de meeste westerse media dat doen: “Parliament is expected to vote Monday (24 juli, JS) on a bill that would curtail the Supreme Court’s oversight powers by limiting its ability to strike down decisions (van het parlement, de Knesseth) it deems ‘unreasonable.’” Ook de berichtgeving in onze media laat meestal een zeer relevante kwestie buiten beschouwing: Waarom heeft Israël geen grondwet en waarom is die ook niet in de maak.

De achterliggende strijd binnen joods Israël gaat over wel of geen theocratische staat. Nog los van de miserabele figuur Netanyahu is de theocratie aan de winnende hand. Drie cruciale episodes in de geschiedenis van de joodse staat legden daarvoor de basis. De demografie doet de rest.

1900-2023: religie de rode draad

1. De Joodse Congressen die rond 1900 in Europa werden gehouden, geleid door een seculiere elite, gaven het Judaïsme (joodse godsdienst) op pragmatische gronden toegang tot het concept Joodse Staat. De socioloog Baruch Kimmerling spreekt later van een seculiere (nationalistische) religie. De ‘terugkeer’ naar het heilige Land kwam, zeker op emotioneel niveau centraal te staan. De vroege zionisten kregen al snel in de gaten dat zij het voor massale emigratie moesten hebben van de verarmde Oost-Europese Joden. Voor de meer of minder geassimileerde en geseculariseerde West-Europese Joden speelde het religieuze element in het narratief van de Terugkeer geen rol van betekenis. De religieuze traditie en de symbolen waren een krachtige motivator.

2. Ben-Goerion en de Knesseth zagen in 1948-1950 af van een grondwet voor de nieuwe staat, ter vermijding van een politiek conflict met de religieuzen die overigens toen nog een kleine minderheid waren. Dat was een glibberig pad want er was dus geen hogere wet waaraan door het parlement voorgenomen of aangenomen wetgeving getoetst kon worden. Het Hooggerechtshof is deze lacune vanaf ongeveer 1990 min of meer gaan opvullen door besluiten van de Knesseth te toetsen op criteria als ‘redelijkheid’.

3. Tot ongeveer 1985 heerste een Europees-joodse minderheid (‘Tel Aviv’, ‘de kust’) over de politiek en de economie. Zij pacificeerden de streng religieuzen door belangrijke concessies te doen en hun narratief gedeeltelijk over te nemen. Voorbeeld: niet ‘de Westelijke Jordaanoever’ maar ‘Judea en Samaria’; daar werden goedkope, zwaar gesubsidieerde huizen voor hen gebouwd. Tussen 1980 en 2000 namen coalities van ‘Sowjet-Joden’, joden afkomstig uit het Midden-Oosten en ultra-orthodoxen geleidelijk de politieke macht over. De laatste twee decennia schoppen deze ‘Netanyahu’-coalities aan tegen wat zij zien als activistische rechtspraak door het Hooggerechtshof. Ook de legertop en de veiligheidsdiensten staan wat religieuze neutraliteit betreft op omvallen.    

Onomkeerbare stappen

Israël heeft zich militair, politiek en qua infrastructuur volledig ingegraven in de bezette gebieden. Schoolboekjes doen al tientallen jaren alsof daar uitsluitend Joden wonen. De weg naar theocratie loopt bijvoorbeeld ook over de kwestie, ‘wie is Jood?’. De orthodoxe geestelijkheid heeft daar een stevige greep op, dus ook op alles rond huwelijk, geboorte, begrafenis en Israëlische nationaliteit. Mensen als Dan Diner voeren een achterhoedegevecht.

Het verder uiteengroeien van Israël en de joodse gemeenschappen in zowel Europa als de VS zal een van de gevolgen zijn en daarmee zal het mentale isolement van joods Israël toenemen.

Vervolg

In een derde artikel over de actuele spanningen in Israël ga ik in op het probleem van de grondwet en waarom ik die ook niet zie komen.