Er dreigt een klimaatramp. Dat leidt tot angst en extreme acties. In Duitsland viel de politie woensdag op vijftien plaatsen binnen bij Letzte Generation. Morgen wordt in Den Haag de A 12 weer geblokkeerd.
De ondergangsgedachte bij de activistische kern doet denken aan voorbije apocalyptische tradities. Extinction Rebellion, Scientist Rebellion en Letzte Generation, zij verenigen elementen van de christelijke Eindtijd en van het marxisme. Er zijn overigens om te beginnen, twee verschillen tussen de aloude christelijke wereldondergang en de zich voltrekkende klimaatramp: a. de mens speelt nu een hoofdrol bij het ontstaan en b. de mens kan er iets tegen doen. Er is geen God in het spel die ons straft of die ons kan helpen.
Deze stellingen doen dus niets af aan de ernst van de feitelijke situatie.
Met het goeddeels verdwijnen van het kerkelijke christendom in Europa ontstaat er blijkbaar ruimte voor een nieuwe invulling van de apocalyps. De ingrediënten? 1. De wereld gaat ten onder. 2. Er is een voorhoede die de waarheid verkondigt. 3. Er zijn zondaars, die de mensheid in het verderf voeren (en zij zijn onverbeterlijk). 4. De andere mensen zijn onwetend maar zij kunnen de wereld redden door tot inzicht te komen.
Het heilige land
Tien jaar terug stond ik op de Olijfberg iets ten oosten van Jeruzalem. God zou daar staan op de dag des oordeels. Wat ik er voelde was een kleiner apocalypsje, namelijk het komende einde van Israël als joodse staat. Extinction Rebellion ziet het blijkens zijn website groter: “We stevenen af op de zesde massa-uitsterving”. Met veel goede wil zou je kunnen zeggen dat het een politieke beweging is die eisen formuleert in de richting van de overheid. Maar de uitstraling is eerder die van een opwekkingsbeweging die niets verwacht van de onverbeterlijke elite en alles van het binnenkort tot inkeer gekomen volk. Hier raakt de beweging ook aan het marxisme.
Marx
In de negentiende eeuw ontstond een niet- of half-religieuze apocalyps-achtige toekomstvisie, het marxisme. Ruw samengevat 1. Het kapitalisme is de wortel van alle kwaad. 2. De meeste mensen (het ‘volk’) zijn goed maar een minderheid (de uitbuiters) hebben de macht waardoor wij naar de afgrond glijden. 3. Wanneer de ellende zijn dieptepunt bereikt breekt de revolutie uit, de slechten worden geëlimineerd, welvaart en macht worden eerlijk verdeeld. Het ‘wetenschappelijk’ marxisme bestaat nog steeds. Het is een gesloten denksysteem waar geen speld tussen te krijgen is. Slappe aftreksels vindt men in de Nederlandse politiek bij de SP en op de linkerflanken van GroenLinks en de PvdA (de ‘markt’, de ‘grote bedrijven’).
Geen andere wereld
Aannemende dat je (zoals ik) het klimaatprobleem ziet als het grootste wereldprobleem in de komende halve eeuw, dan is via het apocalyptisch denken – zowel in de post-christelijke als in de marxistische variant – geen oplossing te vinden. De christelijk-religieuze variant biedt uitzicht op een betere wereld dan de wereld die wij kennen. Wij kunnen de zondaars bestrijden en zo de huidige wereld vervangen door de betere. Zij die de waarheid kennen brengen de rest van de mensheid tot inkeer. Maar als je niet gelooft in het bestaan van die betere wereld dan zit er niets anders op dan de politieke weg te volgen.
De gedroomde wereld komt te laat
Het bezwaar tegen het wetenschappelijk (het serieuze) marxisme is tweeledig. Het eerste bezwaar is fundamenteel: onze reële wereld kent veel complexiteiten die buiten het marxistisch denkmodel vallen. Het loopt dus fout als men op basis van dat model de onafwendbaarheid van een bepaalde toekomst gaat voorspellen. Ten tweede, een praktisch bezwaar: het leerstuk van de Verelendung (steeds bredere lagen van het volk verarmen en een steeds kleiner deel wordt almaar rijker). De snelheid van die neergang van het volk is door de marxisten na Marx zodanig genuanceerd dat het best nog wel honderdvijftig jaar zou kunnen duren vóór de verlossende revolutie uitbreekt. Wat men daar ook van vindt, het is te laat voor het klimaatprobleem.
Blijft dus over: de politieke weg. Dat is voor veel christenen-zonder-god en zeker voor marxisten-zonder-Marx moeilijk te accepteren: regeringen behartigen immers in onze ‘neoliberale’ maatschappij vooral de belangen van de ‘markt’ en de ‘grote bedrijven’. Toch, in deze zondige wereld zullen de regeringen in Den Haag, Brussel, Parijs, Washington, etc. het moeten doen. Er zijn aanwijzingen dat ook Gretha Thunberg een beetje die kant op beweegt. Hopelijk geldt dat ook voor de demonstranten die morgen de A 12 in Den Haag gaan blokkeren.
